'મિસ્ટર ઇન્ડિયા'('૬૧)

- એક જમાનામાં મુંબઇની ફિલ્મનગરીમાં 'ધી ખાન બ્રધર્સ ઓફ જુહુ' તરીકે ઓળખાતા ફિરોઝ ખાન, સંજય અકબર ખાન અને સમીર ખાન (પાંચમો પણ એક ભાઇ છે, શાહરૂખ ખાન... જુદો !)માં ફિરોઝ આ ફિલ્મમાં તદ્દન નગણ્ય રોલમાં છે, આવું થાય એટલે ફિલ્મવાળાઓ એને 'મેહમાન કલાકાર'નું લેબલ લગાડી દે. ફિરોઝ ખૂબ હેન્ડસમ એક્ટર હતો.

ફિલ્મ : 'મિસ્ટર ઇન્ડિયા'('૬૧)

નિર્માતા-દિગ્દર્શક : જી.પી.સિપ્પી

સંગીતકાર : જી.એસ.કોહલી

ગીતકાર : જાં નિસાર અખ્તર- અંજાન

રનિંગ ટાઇમ : (સેન્સર સર્ટિફિકેટમાં વંચાતો નથી.)

થીયેટર : (અમદાવાદ)

કલાકારો : આઇ.એસ.જોહર (ડબલ રોલમાં), ગીતા બાલી, ફિરોઝ ખાન, કમલજીત, હેલન, હરિ શિવદાસાણી, પ્રવિણ પોલ (રૂબી પોલ), ખટાના, અમૃત રાણા અને રાજેન કપૂર.

ગીત

૧. મત પૂછ મેરા હૈ કૌન વતન ઔર મૈં કહાં કા હૂં... મુહમ્મદ રફી

૨. નજર યે તેરી તીખી ન માર ગોરીયે.... આશા-રફી

૩. કહાં ચલી છમ સે, બચા કે આંખ હમસે.... આશા-રફી

૪. દેખા ન જાયે, સોચા ન જાયે, દેખો કિતના બલમ... ગીતા દત્ત

૫. બાબા લૂ બાબા લૂ... છોડ કે ન જાના આધી રાત કો.... આશા-રફી

૬. ક્યા સોચ રહા મતવાલે, દુનિયા કે ખેલ નિરાલે.... મુહમ્મદ રફી

૭. મૈં માચિસ કી તીલી, ચમકીલી ચમકીલી.... ગીતા દત્ત

૮. હાય હાય હાય... તેરી આંખો મેં જો કમાલ હૈ.... મુહમ્મદ રફી

ગીત નં- ૧ અને ૮ અંજાનના, બાકીના જાન નિસાર અખ્તરના

મજ્જા પડી ગઇ.

આઇ.એસ.જોહરની આ ફિલ્મ જોવાની ધૂમધામ મઝા પડી ગઇ. અમુક વાતો જોહરના ભેજામાં જ આવે. એની કોમેડી ક્લાસિક કદી ન હોય અને એ તો ઉઘાડેછોગ કહેતો કે, હું તો પ્રેક્ષકોને ઉલ્લુ બનાવવા જ ફિલ્મો બનાવું છું. પણ બૌધ્ધિકતાને નામે આપણે ત્યાં સેકડો કોમેડી ફિલ્મો બની છે અને જોઇએ એટલે કોઇ શકરવાર ન મળે, ત્યારે હું તૈયાર છું, જોહર કહીને મને ઉલ્લુ બનાવતો હોય... સામે વળતરરૂપે ખડખડાટ હસાવે તો છે ! ચલો, માની લઇએ કે, વાતમાં કોઇ લૉજીક જ નથી, તો ય આ ટુકડો જુઓ જોહરના ભેજાની ઉપજનો !

ફિલ્મની શરૂઆતમાં જ, કરોડપતિ અને ફોરેન-રીટર્ન્ડ બામ્બી (ગીતા બાલી) એના પપ્પા (હરિ શિવદાસાણી) અને પાળેલા ડૉગી (કૂતરા)ને લઇને દરિયા કિનારે સૈર પર નીકળે છે. (એ બેમાંથી કૂતરો કોણ છે, એની પ્રેક્ષકોને તરત ખબર પડી જાય છે કે જે માણસ જેવો દેખાય છે, એ બુધ્ધો બામ્બીનો બાપ છે.) અચાનક એનો ડોગી ગૂમ થઇ જાય છે. પોતાના રખડૂમાંથી પાલતુ બનાવેલા કૂતરાને લઇને ગુલ્લુ પણ ફરવા નીકળ્યો છે, એ હેલ્પ માટે બામ્બીને કહે છે, ''મારો કૂતરો તમારા કૂતરાને શોધી લાવશે.'' અને એ શોધી લાવે પણ છે. ખુશ થઇને બામ્બી ગુલ્લુને પાંચ રૂપીયાનું ઇનામ આપે છે, પણ એ દરમ્યાન બન્ને કૂતરાઓ વચ્ચે દોસ્તી થઇ જાય છે. છુટા પડવા માંગતા નથી, પણ બામ્બી પોતાના અમેરિકાથી લાવેલા કૂતરાને અહીંના દેસી ગંદા કૂતરાની સોબત કરાવવી નથી, એટલે ગુલ્લુની રીકવૅસ્ટ છતાં બામ્બી બન્ને કૂતરાને (સૉરી, એક કૂતરાને અને એક બાપને... અગૅઇન સૉરી, એક કૂતરાને અને બાપને !... સૉરી પૂરૂં !) જુદાં પાડી દે છે.

અહી ગરીબ અને બેકાર ગુલ્લુને એનો બેવકૂફ બાપ (અમૃત રાણા) આવી રખડપટ્ટી બદલ ખખડાવે છે, તો બીજી બાજુ એક વખત દોસ્તી થઇ ગયા પછી અચાનક જાલીમ જમાનો વચમાં ફાચર મારીને એ દોસ્તી છોડાવી નંખાવે છે, એ બામ્બીવાળા કૂતરાથી સહન થતું નથી ને એ માંદો પડી જાય છે. તાત્કાલિક ડૉક્ટરોને બોલાવવા પડે છે, જેઓ નિદાન આપે છે કે, આ કૂતરૂં ગુલ્લુના કૂતરાના પ્રેમમાં પડી ગયું છે. એને બચાવવું હોય તો તાબડતોબ ગુલ્લુના કૂતરાને મંગાવી લો. (ફિલ્મ બનાવનારાઓના ધ્યાનમાં નહિ આવ્યું હોય, પણ બન્ને કૂતરા 'ગે' છે...? જુઓ ને, અંકનું નામ 'ચાર્લી' અને બીજાનું 'જેકી'...! આ તો એક વાત થાય છે !)

નીડલૅસ ટુ સે... બન્ને કૂતરાં મળતા જ પેલું તંદુરસ્ત થઇ જાય છે અને આમ હીરો-હીરોઇન પણ પૂંછડી પટપટાવતા એક બીજાના પ્રેમમાં પડે છે.

મંજૂર કે, વાતમાં બુધ્ધિ- ફૂધ્ધિ કાંઇ ન મળે, છતાં વિઝ્યુઅલી આ સીચ્યુએશન વિચારો તો હસવું તો આવે જ.

ફિલ્મ 'શોલે'વાળા જી.પી.સિપ્પીએ બનાવી હતી. સિપ્પી જરા ઇંગ્લિશ અટક લાગે, પણ છે નહિ... આખું નામ ગોપાલદાસ પરમાનંદ સિપાહીમલાણી'. આ સિંધીભાઇએ 'સિપાહીમલાણી'નું 'સિપ્પી' કરી નાખ્યું. તમારામાંથી સ્કૂલ-લાઇફમાં પેલી મારધાડને સ્ટંટવાળી આઝાદ- ચિત્રાની ટારઝન કે ઝીમ્બોવાળી ફિલ્મો અથવા દેવ આનંદ- દિલીપ કુમારની ફિલ્મ 'ઇન્સાનીયત' જોઇ હશે તો 'ઝીપ્પી'નામનું ચિમ્પાન્ઝી બધાનું બહુ લાડકું બની ગયું હતું. જોહર મજાકમાં તો કોઇને છોડે એવો નહોતો. એ જીપી સિપ્પીને 'ઝીપ્પી સિપ્પી' કહેતો. અહી જોવાની એક ખૂબી માણવા જેવી છે. સહુ કોઇ જાણે છે કે, ફિલ્મ 'શોલે'થી વધુ સફળ ફિલ્મ ભારતદેશમાં બની નથી અને એ સિપ્પીએ બનાવી હતી. ફિલ્મ બેશક સુંદર હતી પણ એમાં હવે પૂછવું પડે કે, બાપ-દીકરા સિપ્પીઓની કમાલ કેટલી ? કારણ કે, જી.પી.સિપ્પી તો '૫૦ના દશકથી ફિલ્મો બનાવતા અને ગેરન્ટી સાથે એકેયમાં ભલીવાર નહિ. મીના કુમારી- પ્રદીપ કુમારની ફિલ્મ 'અદલ-એ-જહાંગિર' જ્હોની વોકર- મીના શોરીની 'શ્રીમતી ૪૨૦', અશોક કુમારની 'મિસ્ટર ઍક્સ', બલરાજ સાહની-મીનુ મુમતાઝની 'બ્લૅક કૅટ', અજીત-બીના રૉયની 'મરિન ડ્રાઇવ', દેવ આનંદ- નિમ્મીની 'સઝા', જોહરની 'જોહર ઇન કશ્મિર' અને બેબી નાઝની ભાઇ-બહેન' ઉપરાંત, ફિલ્મ 'રામ ઓર શ્યામ' પરથી સીધી ઉઠાંતરી કરીને બનાવેલી 'સીતા ઓર ગીતા'... (બાય ધ વે, 'રામ ઔર શ્યામ' પણ સાઉથની તેલુગુ ફિલ્મ 'રામુડુ-ભીમુડુ'ની સીધી અને આડી ઉઠાંતરી જ હતી.) રાજેશ ખન્ના ? 'અંદાઝ' અને 'બંધન', શમ્મી કપૂરનું 'બ્રહ્મચારી'. 'મેરે સનમ' પણ એમનું. 'શોલે' પછી 'સ' ફળી ગયો હોય એમ 'શાન' અને 'સાગર' જેવી ફિલ્મો બનાવી પણ આ યાદીમાં ગણી જુઓ ને, તમને પસંદ પડી'તી, એવી કેટલી ?

અર્થાત. 'શોલે' વળી હિટ થતા થઇ ગયું. સિપ્પી મોટા સર્જક જ હોત, તો આ લિસ્ટની ઘણી બધી ફિલ્મો ઉપર પ્રેક્ષકો નાઝ ઉઠાવી શકત ! અને આજની ફિલ્મ 'મિસ ઇન્ડિયા'માં ય જોહરની સાથે ગીતા બાલી હતી, એટલે 'જય અંબે' બોલીને ફિલ્મ કોઇ ટૅન્શન વગર મસ્તીથી જોઈ નાંખવાની. ગીતા બાલી જેવી સ્વાભાવિક અભિનયવાળી બીજી એક્ટ્રેસોમાં બહુ બહુ તો તનૂજા, કાજોલ અને અનુષ્કા શર્મા... ધૅટ્સ ઑલ !

ગીતા બાલી અસલ સીખ્ખ સરદારની હતી. નામ એનું 'હરિકીર્તન કૌર' અને બચપણથી જ અસલી સાપ પકડવાની પાગલ શોખિન, એમાં છેલ્લે છેલ્લે, મોટો એનાકોન્ડો ઝડપાઇ ગયો.. શમ્મી કપૂર એટલે લગ્ન કરી લીધા. નહિ તો બહેન શમ્મી પહેલા દિગ્દર્શક કેદાર શર્માના લાંબા સમયની પ્રેમિકા રહી ચૂક્યા હતા. શમ્મી મનભાવન મળી ગયો એટલે કેદારનાથને કેદાર અનાથ' બનાવીને જંગલમાં છુટ્ટો મૂકી દીધો, જેની બળતરા કેદાર શર્માએ પોતાની આત્મકથા ્રી ર્ંહી : ન્ર્હીનઅ માં વ્યવસ્થિત રીતે કરી છે. નહિ તો રાજ કપૂર, મધુબાલા, ગીતા બાલી, તનૂજા, સંગીતકાર રોશન જેવા અનેકને ફિલ્મોમાં લાવનાર જ કેદાર બાબુ. ગીતાબાલીનું વળગણ એ મર્યા ત્યાં સુધી એટલું રહ્યું કે, ગીતાએ છોડી દીધા પછી એમણે શોધેલી બધી હીરોઇનોના નામો પાછળ પરાણે 'બાલા' લગાવતા. એમાંની એક એટલે 'પ્રીતિબાલા' ઉર્ફે ઝેબ રહેમાન.

જો કે, 'મિસ્ટર ઇન્ડિયા' ફિલ્મના તો એ અસલ નિર્માતા અને કહેવાતા દિગ્દર્શક હતા, કારણ કે દિલીપ કુમાર હોય કે આઇ.એસ.જોહર, એ લોકો ફિલ્મમાં હોય એટલે દિગ્દર્શન એમનું જ હોય... પેલા ભાઇનું તો કેવળ નામ હોય !

નામ તો ગીતકાર અંજાનનું ય ટાઇટલ્સમાં મૂકાયું નથી, જેણે આ ફિલ્મના બે ગીતો લખ્યા હતા. બાકીના ગીતો લખનાર જાન-નિસાર-અખ્તરનો ય એક જમાનો હતો. એ ય ગીતકાર નક્શબ જારચવીની જેમ સ્ત્રીઓનો ભરપૂર શોખિન હતો. આજના શાયર જાવેદ અખ્તરના એ પિતા થાય પણ જાવેદે પણ ઘણા વર્ષો સુધી, એમના આ જ લક્ષણને કારણે બોલાવ્યા નહોતા.

ફિલ્મનાં સંગીતમાં મજા આવવી જોઇતી હતી... ના આવી, એમાં દોષ એકલો સંગીતકાર જી.એસ.કોહલી ઉપર ઢોળવો લાઝમી નથી. કોહલી જીવનભર ઓપી નૈયરના સહાયક રહ્યા એટલે સ્વાભાવિક છે, એમણે બનાવેલા ગીતોમાં ય ઓપીની છાંટ બધે હોય... આમાં ય છે. તમને કીધું ન હોય તો 'મિ.ઇન્ડિયા'નું કોઇપણ ગીત સાંભળીને કહી શકો કે, આ ધૂન તો ઓપીની જ ! પણ આજના કરતા ય ખરાબ પોલિટિક્સ એ જમાનામાં ચાલતું હતું. ઓપીને ખલાસ કરવા મેદાને પડેલાઓમાં એક બર્મન દાદાને બાદ કરતા મોટા ભાગના સંગીતકારો 'જોઇ શું રહ્યા છો, જોડાઇ જાવ'ને ધોરણે ઓપીની પાછળ પડી ગયા હતા, એટલે રેડિયો સીલોન કે બિનાકા ગીતમાલા કે વિવિધ ભારતી ઉપર ઓપીની ફિલ્મોના ગીતો જ ન વાગે, એના રોજ આયોજનો થતા. આપણી બહેન લતા મંગેશકરનો તો એમાં સાથ હોય જ ને બસ ફિર ક્યાં આ ફિલ્મનું એકે ય ગીત, રેડિયો સુધી પહોંચ્યું નહિ ઇવન, આ ફિલ્મનું મધુરૂં ગીત હેલન પર ફિલ્માયું હતું તે, 'મૈં માચિસ કી તીલી, ચમકીલી ચમકીલી' ફિલ્મમાંથી કાઢી નાખવામાં આવ્યું છે.

રફી-આશાનું પંજાબી ભાંગડાવાળુ ગીત 'નજર યે તેરી તીખી ન માર ગોરીયે..'ગીતા બાલી અને એ જમાનાના જાણિતા ડાન્સર હરબન્સ ઉપર ફિલ્માયું છે. આ હરબન્સ મૂળ તો નૃત્ય દિગ્દર્શક સત્યનારાયણનો આસિસ્ટન્ટ હતો. કમાલના નૃત્યો સત્યનારાયણ અને સાઉથના સોહનલાલે આ ફિલ્મમાં ગીતા બાલી પાસે કરાવ્યા છે. ગીતા આટલી પરફેક્ટ ડાન્સર હશે, એની જાણ તો મા. ભગવાનદાસની મસ્ત ફિલ્મ 'અલબેલા'માં થઇ ગઇ હતી.

ફિલ્મ 'વક્ત' વળી સાધનાની સુંદરતા જ આજે એની કાયમી દુશ્મન બની ગઇ છે, જે જમાનામાં એની આંખો ઉપર ગીતો લખાતા, એ આંખોનું જ કેન્સર એને કદરૂપી બનાવી ચૂક્યું છે. એમ ગીતા બાલી જેવી અપ્રતિમ સુંદરીને ચેહાર ઉપર શીતળા નીકળ્યા હતા, એમાં એ ગૂજરી ગઇ. પણ આઇ.એસ. જોહરે અંગત જીવનમાં એક ઊલટી કમાલ કરી બતાવી હતી. એની શરૂઆતની ફિલ્મો જુઓ તો એ અત્યંત પાતળો અને બેશક કદરૂપો હતો. બહાર દેખાતા એના દાંત એને વધુ હેન્ડસમ નહિ તો પણ જોવો ગમે એટલો સારો તો બની ગયો હતો.

'જ્હોની...'માં જોહરે ટ્રીપલ-રોલ કર્યો હતો, પણ અહી એ ડબલ રોલમાં છે. એક ભલાભોળા જોહર (ફિલ્મમાં)નો ચેહરો અન્ડરવર્લ્ડના એક ખૂંખાર બૉસને મળતો આવે છે, જેની પ્રેમિકા હૅલનથી આ બીજા જોહરની પ્રેમિકા ગીતા બાલી બર્દાશ્ત થતી નથી. ફિલ્મ મુંબઇના સેન્ટ્રલ સ્ટુડિયો અને ચેમ્બુરમાં આવેલા આશા સ્ટુડિયોમાં બની હતી, જે પછી ચાલ્યો નહિ. સાવ અજાણ વાચકો માટે સ્ટુડિયોની સમજ આપી દઇએ. ફિલ્મ સ્ટુડિયો એવી વિરાટ જગ્યા હોય છે, જ્યાં જંગલ, હોસ્પિટલ, કોલેજ ગુંડાના અડ્ડો, મંદિર.. વગેરે સ્થાપત્યોના કામચલાઉ સેટ ઊભા કર્યા હોય... સેટ કેવળ સ્ટુડિયોમાં જ હોય, એ જરૂરી નથી. દેવ આનંદની ફિલ્મ 'ગાઇડ'માં ગુજરાતના લીમડી ભાગોળે શૂટિંગ થયું હતું, ત્યાં જે મંદિરમાં દેવ ઉપવાસ કરે છે. એ ફિલ્મનો સેટ હતો, જે ફિલ્મ પૂરી થયા પછી તોડી નાંખવામાં આવ્યો. દરેક વખતે શૂટિંગના સ્થળે લાંબા થવું પરવડે નહિ, એટલે સ્ટુડિયોમાં જ જંગલ કે પર્વત જેવા સેટ ઊભા કરીને શૂટિંગ થાય. મકાનની અંદર થયેલા મોટા ભાગના શુટિંગ્સ સ્ટુડિયોમાં થયા હોય, પણ ફિલ્મ જોતી વખતે આપણે માની બેસીએ કે, કેટલું મોટું ઘર છે ?

ઓકે. શુટિંગ માટે જરૂરી તમામ ચીજો ફક્ત સ્ટુડિયોમાં ઉપલબ્ધ હોય, એટલે છેલ્લી ઘડીની દોડાદોડીઓ ન થાય.

એક જમાનામાં મુંબઇની ફિલ્મનગરીમાં 'ધી ખાન બ્રધર્સ ઓફ જુહુ' તરીકે ઓળખાતા ફિરોઝ ખાન, સંજય અકબર ખાન અને સમીર ખાન (પાંચમો પણ એક ભાઇ છે, શાહરૂખ ખાન... જુદો !)માં ફિરોઝ આ ફિલ્મમાં તદ્દન નગણ્ય રોલમાં છે, આવું થાય એટલે ફિલ્મવાળાઓ એને 'મેહમાન કલાકાર'નું લેબલ લગાડી દે. ફિરોઝ ખૂબ હેન્ડસમ એક્ટર હતો. કમનસીબે થોડો ય ન ચાલ્યો. એવો જ બીજો લાંબો ચાર્મિંગ અને ખૂબસૂરત અભિનેતા હતો, કમલજીત સિંઘ (જે વહિદા રહેમાનને પરણ્યો હતો અને મેહબૂબ ખાનની ફિલ્મ 'સન ઓફ ઇન્ડિયા'નો હીરો હતો.) એ પણ આ ફિલ્મમાં વેડફાઇ જવા માટે આવ્યો છે. પોતાની પર્સનાલીટીથી તદ્દન વિપરીત, આ માણસે બૈરાછાપ રોલ કર્યો છે. કમલજીત સૌથી વધુ સુંદર ફિલ્મ 'કવ્વાલી કી રાત'માં લાગતો હતો. આ ફિલ્મમાં કમાલ કરી હતી, સંગીતકાર ઇકબાલ કુરેશીએ, જેને પરિણામે એમને જ 'કવ્વાલીઓના બાદશાહ' કહેવામાં આવ્યા. ઇકબાલ અત્યંત ગરીબીમાં-ધારાવીની ઝૂંપડપટ્ટીમાં આખરી શ્વાસ લઇને મર્યા હતા.

એમ કહી દેવાય કે, હિંદી ફિલ્મોમાં બીજો આઇ.એસ.જોહર નહિ થાય, એમ એના જેવી ફાલતું છતાં હસિન ફિલ્મો ય કોઇ નહિ બનાવે!