'બરસાત કી રાત' ('૬૦)

ફિલ્મ : 'બરસાત કી રાત' ('૬૦)

નિર્માતા : આર. ચંદ્રા

દિગ્દર્શક : પ્યારેલાલ સંતોષી

સંગીત : રોશન

ગીતકાર : સાહિર લુધિયાનવી

રનિંગ ટાઈમ : ૧૪ - રીલ્સ : ૧૪૨ મિનિટ્સ

થીયેટર : ખબર નથી.

કલાકારો : મધુબાલા, ભારત ભૂષણ, શ્યામા, ચંદ્રશેખર, કે. એન. સિંઘ, રત્ના ભૂષણ, પીસ કંવલ, એસ. કે. પ્રેમ, મુમતાઝ બેગમ, બાલમ, ખુર્શિદ બાવરા, મિર્ઝા મુશર્રફ, એમ. એ. લતીફ, નઝીર કાશ્મિરી, રવિકાંત નાગપાલ, રાશિદ ખાન અને પરવિન પૉલ.

ગીતો

૧. જીંદગીભર નહિ ભૂલેગી વો બરસાત કી રાત.... મુહમ્મદ રફી

૨. મૈંને શાયદ તુમ્હેં, પહેલે ભી કહીં દેખા હૈ ..... મુહમ્મદ રફી

૩. માયૂસ તો હૂં વાદે પે તેરે, કુછ આસ નહિ કુછ.... મુહમ્મદ રફી

૪. ગરજત બરસત સાવન આયો રે, લાયો ન.... સુમન- કમલ બારોટ

૫. મુઝે મિલ ગયા બહાના તેરી દીદ કા, કૈસી ખુશી...લતા મંગેશકર

૬. નિગાહેં નાઝ કે મારોં કા હાલ કયા.....આશા, સુધા, શંકર - શંભુ.

૭. જી ચાહતા હૈ ચૂમ લૂં.....આશા, સુધા,બન્દે હસન, બલબીર

૮. ના તો કારવાં કી તલાશ હૈ....રફી, મન્ના ડે, બાતીશ,

૯.જીંદગીભર નહિ ભૂલેગી વો બરસાત કી રાત.....

લતા- રફી મુહમ્મદ રફીના મોટા ભાગના ચાહકો એ બૂમો પાડે છે કે, રફી સાહેબના મોટા ભાગના ઝન્નાટ ગીતો પરદા ઉપર ભારત ભૂષણ લઇ ગયો છે. થોડા ઘણા બાકી હતા, તે પ્રદીપ કુમાર, શેખર કે વિશ્વજીત જેવા લઇ ગયા. ભા.ભૂ. એટલે કે ભારત ભૂષણ પોતે અલબત્ત સંગીતનો પ્રખર વિદ્વાન હતો. આપણને સહુને વિમાન ઉડાડવાની જટલી સમજ પડે, એટલી ય એને એકટિંગની સમજ પડતી નહોતી, પણ શાસ્ત્રીત સંગીતમાં એ ફક્ત ગાતો- વગાડતો નહતો, બાકી સૂઝ પૂરેપૂરી હતી. ભા.ભૂ.ને નામે ફિલ્મો ચાલી કે ફિલ્મી સંગીતને નામે એ ચાલ્યો, એ વિવાદનો કોઈ અર્થ નથી, છતાં રફી સાહેબના ચાહકો ઈચ્છે તો ખરા કે, એમના પ્રિય ગાયકનું પ્લેબેક શમ્મી, શશી, દિલીપ કે દેવ આનંદને મળે. પણ રફીના સર્વોત્તમ ગીતોની યાદી કાઢવા બેસો, તો મને- તમને જરા વધુ પડતા ગમતા મોટા ભાગના ગીતો રફીએ ભારત ભૂષણ માટે ગાયા છે.

.... ને એમાં બહુ નવાઈ પણ નથી. તમે એને ગમે તેવો હીરો માનો, પણ ફિલ્મો એની હાઉસફૂલ ચાલતી- ખાસ તો સંગીતને કારણે. એ પોતે ય ફિલ્મોનું નિર્માણ કરતો. નૌશાદની બૈજુ બાવરાને પરાશ્ત કરવા સંગીતકાર અનિલ બિશ્વાસ સામે ચાલીને ભા.ભૂ. પાસે દોડી ગયા, જેથી શાસ્ત્રીય રાગો ઉપર આધારિત બૈજુ...ની સમકક્ષ ફિલ્મ બનાવી શકાય. અને અનિલ દા નું અફ કૉર્સ, આ ક્ષેત્રે નામ મોટું હતું એટલે ભા.ભૂ. માની પણ ગયો. પણ એ જમાનો આઉટરાઈટ શંકર-જયકિશનનો ચાલતો હતો. એ વર્ષોમાં ફિલ્મ કોઈ પણ બનાવે, હીરો કે સંગીતકાર કોઈ પણ હોય, મનમાની કહો કે દાદાગીરી ફક્ત વિતરકો (ડિસ્ટ્રિબ્યુટર્સ)ની ચાલતી. વિતરકો એટલે ઝોન પ્રમાણે- જેમ કે, ગુજરાત, મહારાષ્ટ્ર અને રાજસ્થાનમાં આવેલા તમામ સિનેમાઘરોમાં કઈ ફિલ્મ કેટલા સપ્તાહ માટે બૂક કરવી અથવા તો ફિલ્મને એકે ય થીયેટરમાં રીલિઝ કરવી કે નહિ, એ બધા હક્કો અને નિર્ણયો વિતરકોના હાથમાં. રાજ કપૂર જેવાને પણ ફિલ્મ 'સંગમ'ની રીલિઝ માટે વિતરકો પાસે શબ્દાર્થ મુજબ, સર ઝૂકાવીને વિનંતીઓ કરવી પડતી હતી.

એ હિસાબે, 'બસંત બહાર'નું સંગીત જૂનાં અને હવે ખખડી ગયેલા અનિલ બિશ્વાસને નહિ, એક માત્ર શંકર-જયકિશનને જ આપવાની હઠ બધા વિતરકોએ કરી ને સાવ ક-મને ભા.ભૂ. એ ઝૂકવું પડયું. ભા. ભૂ.ની હઠ તો નૌશાદને જ બૂક કરવાની હતી. કમાલ આ બન્ને સંગીતકારોએ કેવા ઊંચા ગજાંની બતાવી, એ તો હવે ઈતિહાસ છે.

'બસંત બહાર'ના સંગીતની જેમ હજી બીજા ૪-૫ હજાર વર્ષો સુધી યાદ રહી જાય એવી આજની ફિલ્મ 'બરસાત કી રાત' પણ એણે બનાવેલી- એના ભાઈ આર. ચંદ્રાને નામે. ભારતના એકે ય શહેરમાં પૂરા સાત દિવસ નહિ ચાલેલી ફિલ્મ 'નઈ ઉમ્ર કી નઇ ફસ્લ' ભા.ભૂ.એ બનાવેલી, પણ રોશનના સંગીત અને ગીતકાર નીરજના ગીતોને કારણે ફિલ્મનું સંગીત અમર થઈ ગયું. ઈવન, મૂકેશનું ય યાદ છે ને ? 'દેખતી હી રહો આજ દર્પન્ન તુમ, પ્યાર કા યે મહુરત નીકલ જાયેગા....'

ભા.ભૂ. ને હન્ડસમ કહીએ તો વિવાદ થઈ શકે, પણ એ અફ કૉર્સ હન્ડસમ હતો. '૬૦- ના દાયકા સુધી. 'બૈજુ બાવરા' યાદ હશે, એ સહમત થશે કે, સરસ લાગતો હતો. પછી પતન શરૂ તો કેવું થયું કે, સાવ રૂમ-રસોડાની જીંદગીમાં આવી ગયો અને છેલ્લે છેલ્લે તો રોજના રૂ. ૧૦૦/- લેખે ફિલ્મોના પાર્ટી દ્રષ્યોમા ઍકસ્ટ્રા તરીકે આવવા માડયો.... ને નસીબ જુઓ ! છેલ્લે જતા જતા ય કેવો મધુરો લિસોટો મારતો ગયો ? ફિલ્મ 'પ્યાર કા મૌસમ'માં આર. ડી. બર્મને જે ગીત કિશોર પાસે હીરો શશી કપૂર માટે ગવડાવ્યું, એ જ 'તુમ બિન જાઉં કહાં, કે દુનિયા મૈં આ કે...' મુહમ્મદ રફીના કંઠે ભા.ભૂ. પાસે ગવડાવ્યું... ને કિશોર કરતા એ વધુ હિટ નિવડયુ, એવું બન્ને સાઈડથી માનનારાઓ આજે ય લોહીયાળ વિવાદો ઉપર ચઢી જાય છે.

રાજ કપૂરે આર. કે. સ્ટુડિયોનો સિમ્બૉલ, નરગીસ રાજ કપૂરના હાથમાં ઢળેલી છે ને રાજના હાથમાં વૉયલિન પકડેલી છે, એવો બનાવ્યો. અહીં ભારત ભૂષણે પોતાની ફિલ્મ કપનીનું નામ 'વિશ્વભારતી ફિલ્મ્સ' રાખીને સિમ્બૉલમાં ભારતના મહાપ્રતાપી રાજા ભરત નાનપણમાં ખૂંખાર સિંહનું જડબું ખોલાવીને કહે છે, ''મારે તારા દાંત ગણવા છે'', એ સિમ્બોલ કયા મેળનો રાખ્યો હશે, તે કોઈ જાણતું નથી. પોતાનું નામ ભારત પરથી ફિલ્મસંસ્થા 'વિશ્વભારતી અને સિમ્બોલમાં મહાપ્રતાપી રાજા ભરત ! ભા.ભૂ.ની પર્સનાલિટી જોયા પછી સિંહનું જડબું તો જાવા દિયો, ચોમાસામાં ભેજવાળું થઇ ગયેલું લાકડાનું ડ્રૉઅર ખોલી શકે તો ય બહુ થયું ભા'આ...ય!

ફિલ્મ 'બરસાત કી રાત' બનાવવાનો ભા.ભૂ.નો મુખ્ય હેતુ તો પોતાની પ્રાણપ્યારી પ્રેમિકા મધુબાલા સાથ પ્રેમ વધુ મજબુત કરવાનો હતો. બન્ને 'ફાગુન'માંય જામ્યા હતા. એને ખબર નહોતી કે મધુ ભા.ભૂ.ની પૅરેલલ પ્રદીપ કુમારને ય દિલ દઈ બેઠી છે. પરણેલો પ્રદીપ માલા સિન્હાને બહુ શ્રધ્ધાથી લટકાવતો હતો. માલુને પાક્કી ખબર પડી ત્યારે કલકત્તા પ્રદીપના ઘેર જઈને બધાની હાજરીમાં થપ્પડો મારી આવી હતી. મધુએ બબ્બેની જોડીઓમાં જ પ્રેમ કર્યો છે, પછી એ પ્રેમનાથ અને દિલીપ કુમાર હોય કે, દિલીપ અને કિશોર કુમાર હોય ! એક જમાનામાં મીના કુમારીના પતિદેવ કમાલ અમરોહી અભિનેત્રી વિદ્યાસિંહાના પિતા અને એ જમાનાના દિગ્દર્શક મોહન સિંહા ઉપરાંત સાથે ય 'ઘર-ઘર' રમવાના સંબંધો વિકસ્યા હતા, પણ જોડીમાં કોઈ ત્રીજું નહિ મળ્યું હોય, એટલે કમાલને એમના ગામ અમરોહા ભેગા થઈ જવું પડયું.

જોડીઓ તો આ ફિલ્મ 'બરસાત કી રાત'માં ય મૂઝાઈ જવાય એવી છે. ભા.ભૂ. મધુબાલને પ્રેમ કરે છે, તો શ્યામા ભા.ભૂ.ને ! બીજી બાજુ, મધુબાલાનું ગોઠવાય છે. 'ના તો કારવાં કી તલાશ હૈ...' કવ્વાલીમાં છાતીએ અનેક મડલો ભરાવીને ભા.ભૂ.ની સામે મન્ના ડેના પ્લેબકમાં ગાતો કલાકાર બાલમ અને બીજો તોફાની લાગતો કવ્વાલ આ ખુર્શિદ બાવરો છે. 'ગરજત બરસત સાવન આયો રે, લાયો ન સંગ મેં, હમરે બિછડે બલમવા' ગીત ટાઈટલ્સમાં વાપરી નાખવામાં આવ્યું છે. જે ફિલ્મના પરદા ઉપર શ્યામા અને રત્ના ભૂષણ ઉપર ફિલ્માયું છે. શ્યામાના અબ્બા હુઝુર (પપ્પા)નો રોલ કરનાર ચરીત્ર અભિનેતા એસ.કે.પ્રેમ છે. ફિલ્મના એક દ્રષ્ય માટે આ ફિલ્મના સંગીતકાર રોશન પોતે ય દેખાયા છે. ભા.ભૂ. હૈદ્રાબાદ જવા માટે ટ્રેનમાં નીકળે છે, તે પહેલા એના શ્યામાના ઘરમાંથી એક ફૅમિલી બહાર નીકળે છે, એમાં માથે ટાલ ને લમણે વાળવાળા રોશન છે. ફિલ્મના સાઈડ હીરો ચંદ્રશેખરનો ય એક જમાનો હતો. એકટિંગને નામે મોટું મીંડુ હોવાને કારણે એ ચાલ્યો નહિ. લુહારનો રોલ એમ.એ. લતીફને અપાયો છે, જે ફિલ્મ 'કાલાપાની'માં દેવ આનંદનો જેલમાં રહેતો પિતા બને છે.

હવે બધાને એ યાદ રહ્યું ન હોય કે, એક જમાનામાં હૈદ્રાબાદનું 'ડેક્કન' કરી નાંખ્યું અને પછી મુંબઈમાં શોહરત 'ભાઈલોગ'ની વધવા માંડી, એટલે 'ડેક્કન'નું 'ઢક્કન' કરી નાંખ્યું. (યાદ કરો, ફિલ્મ 'રંગીલા'માં આમિર ખાન એના ફૂટપાથછાપ દોસ્ત પકીયાને પૂછે છે, ''કૌન... વો ઢક્કન- કવીન ?'') મધુબાલાની સખી બનતી સુંદર અભિનેત્રી પીસ કંવલ છે. સાચ્ચે જ બડી ખુબસુરત હતી, પણ દસ-બાર ફિલ્મો પછી એ ચાલી કેમ નહિ, એ કોઈ જાણતું નથી.

મધુબાલાએ કદી હૅરસ્ટાઈલ ઉપર ધ્યાન જ આપ્યું નથી. બે ચોટલાં હોય, એ પણ ચૂંથાયેલા. 'અમર' કે 'કાલાપાની' જેવી ફિલ્મોમાં એનો કિરદાર શહેરી શિક્ષિત યુવતીનો હતો, ત્યારે સીધોસાદો અંબોડો. હકીકતમાં મધુ જ નહિ, એ જમાનાની ઑલમોસ્ટ બધી અભિનેત્રીઓ માથે જેવા હોય, એવા જ વાળ લઈને પરદા ઉપર આવતી. ચિત્રવિચિત્ર અને મગજમાં ય ન ઉતરે એવી હૅરસ્ટાઈલો '૬૦-ના દશક પછી શરૂ થઈ, જ્યારે ફિલ્મો રંગીન બનવા લાગી. વાળમાં હૅર-સ્પ્રે આવ્યું. સ્વિચ આવી, બૅક-કૉમ્બિંગ આવ્યું ને બનાવટી સ્પાયરલ ગૂંચળા જેવા લટીયાં આવ્યા. હજી કંઈ બાકી રહી જતું હોય એમ ગુજરાતી '૭'ના આંકડા જેવી લટો કપાળ ઉપર ફરકવા માંડી. રાજ કપૂર પોતે કેવો ભૂંડો લાગતો, આવી બનાવટી લટોથી, છતાં રાજેન્દ્ર કુમારો અને વિશ્વજીતો ય આવી લટો રાખવા માંડેલા.

થૅન્ક ગૉડ નહિ, થૅન્ક પરવિન બાબી કે, એના આવ્યા પછી છુટા વાળની ફશન શરૂ થઈ. માથાની બનાવટી વિગ બંધ થઈ. એક તબક્કો તો એવો આવ્યો કે, કપાળ ઉપર ફરકવા માંડી.

એક તબક્કો તો એવો આવ્યો કે, કપાળ ઉપર લટકતા ઝુલ્ફાને દર બીજી મિનિટે હીરોઈનો ચાર આંગળા ભરાવીને માથા ઉપર નાંખતી ને એની અસર દેશભરની યુવતીઓ ઉપર પડી.

પણ મધુબાલા કદાચ એક જ એકટ્રેસ એવી હતી, જેને વાળના સૌંદર્યની જરૂરત નહોતી. એનો ચેહરો જ વેચાતો અને ભારત દેશ માટે ફખ્રની વાત એ છે કે, અમેરિકાથી બહાર પડતા વિશ્વપ્રસિધ્ધ મૅગેઝિન 'લાઈફ'ના ફોટોગ્રાફરે ખાસ ઈન્ડિયા આવીને મધુબાલાના અનેક અને અનોખા બ્લૅક-અન્ડ-વ્હાઈટ ફોટા પ્રસિધ્ધ કર્યા. આજકાલ 'વૉટ્સ-એપ'માં ય એ ફોટા ધૂમ મચાવી રહ્યા છે. ફિલ્મ ચોક્કસપણે સરળ બની છે. રેહાનાવાળા પી.એલ. સતોષીનું દિગ્દર્શન છે. મુસ્લિમ બૅકગ્રાઉન્ડ પર બનેલી. આ ફિલ્મમાં મધુબાલા અને ભા.ભૂ. પ્રેમીઓ છે. પોલીસ ઈન્સપેકટર ચંદ્રશેખર ભા.ભૂ.નો દોસ્ત ખરો, પણ ફરજ પહેલી એટલે શાયરીના રવાડે ચઢેલા ભા.ભૂ.ને કોઈ કામધંધો કરવાની સલાહ આપે છે. (હજી આજે ય ઘણા મને પૂછે છે, ''આ 'બુધવારની બપોરે-ફપોરે' તો ઠીક છે.... પણ કમાવા માટે શું કરો છો ?'') મધુના ફાધર-મધર કે.એન. સિંઘ અને મુમતાઝ બેગમ મધુનો રિશ્તો લખનૌ કરી બેઠા હોય છે, એટલે સિંઘસાહેબ ભા.ભૂ.ને લાત મારીને કાઢી મૂકે છે. મધુ-ભા.ભૂ. બન્ને ભાગી જાય છે, પણ 'સિંઘ ઈઝ ઑલવેયઝ કિંગ' હોવાને કારણે બન્નેને પકડી પાડે છે ને મધુને લખનૌ લઈ જવામાં આવે છે, જ્યાં એના નિકાહ નક્કી થવાના છે. વચમાં શ્યામા પોતાની અરજીઓ કરી જુએ છે, પણ કંઈ વળતું નથી. આ બાજુ, મધુનો થવાવાળો પતિ સામે ચાલીને સિંઘને કહી દે છે કે, મધુ તો ભા.ભૂ.ની છે... મારાથી એને હાથે ય ન અડાડાય... ને પેલા બન્ને પ્રેમીઓ એક થાય છે.

બાકી ફિલ્મનો અસલી મજો તો રોશન ધી ગ્રેટના બેનમૂન સંગીતને કારણે આવી જાય છે. ભારતીય ફિલ્મોનો જો કોઈ સૌથી ઓછો 'અન્ડરરેટેડ' સંગીતકાર હોય, તો એ રોશન છે. કોઈ મહાન પાંચ સંગીતકારોના તમારે પણ નામ દેવાના હોય તો, તમને ય આઘાત લાગશે કે, એમાં રોશનનું નામ તમે મૂક્યું જ નથી. લતા, રફી કે મૂકેશનો સર્વોત્તમ પૈકીનો માલ રોશનની ફૅકટરીમાંથી આવ્યો છે, છતાં બિચારો ૫૦- જ વર્ષની ઉંમરે ગૂજરી ગયો અને પોતાની પબ્લિસીટી કરતા ન આવડી, એમાં આ રાગ યમનના મહારથી સંગીતકારને યાદ કરવા માટે આજે પણ એના પૌત્ર ઋત્વિક રોશનથી આજની પેઢીને ઓળખાણ આપવી પડે છે. લતા મંગેશકર એનું મહત્વ કેટલું ઊંચું આંકતી હતી, તેનો ચોખ્ખો પુરાવો એ વાત પરથી મળે છે કે, લતાએ પોતે બનાવવા મૂકેલી ફિલ્મ 'ભૈરવી' (જે પછી બની નહિ) તેનું સંગીત રાગ ભૈરવીના શહેનશાહો શંકર-જયકિશન કે નૌશાદને બદલે રોશનને આપવાનું નક્કી કર્યું હતું. રોશનના સંગીતની પહેલેથી એક ખૂબી રહી છે કે, ઑરકેસ્ટ્રાનો ઓછામાં ઓછો ઉપયોગ કરીને વધુને વધુ મેલડીવાળા ગીતો સર્જવા. વાંસળી એનું પ્રિય વાદ્ય. સ્થાયી અને અંતરા-બન્નેમાં અલગ અલગ રિધમ વાપરવાની શરૂઆત કરનારાઓમાં રોશનનું નામ આગળ આવે. (દા.ત. ફિલ્મ 'બાવર નૈને'નું રફી-આશાનું, 'મુહબ્બત કે મારોં કા હાલ...' ફિલ્મ 'હમલોગ'ના બે ગીતો, 'ગાયે ચલા જા, ગાયે ચલા જા....'અને 'બૉગી બૉગી બૉગી, યોયોયોયો....'- શમશાદ- દુરાણી) બાંસુરીની જેમ રોશનને સારંગી બહુ પ્રિય હતી, પણ જેનો ભાગ્યે જ ઉપયોગ કર્યો છે તે પિયાનોમાં એક કમાલ એવી કરી બતાવી કે, રાજ-નરગીસની ફિલ્મ 'અનહોની'માં વરરાજા (તલત મેહમુદ) કરતા અણવર (પિયાનો) વધુ ફૅમસ થયો... 'મૈં દિલ હું એક અરમાન ભરા, તુ આ કે ઈસે પેહચાન જરા...'કવ્વાલીમાં હજી આજે ય રોશનથી ઉપર અન્ય કોઈ સંગીતકારનું નામ નથી. આ ફિલ્મની જેમ 'તાજમહલ', 'બાબર' કે 'દિલ હી તો હૈ' જેવી તો અનેક ફિલ્મોમાં એની કવ્વાલીઓ અપરાજીત રહી. બીજું નામ ઈકબાલ કુરેશીનું ચોક્કસ આવે. પણ પછી બીજા ખાસ કોઈ નહિ. રોશને મોટા ભાગે તો સાહિર લુધિયાનવી સાથે જ કામ કર્યું છે. યાદ કરો, 'તખ્ત કયા ચીઝ હૈ ઔર લાલ-ઓ-જવાહર ક્યા હૈ, ઈશ્કવાલે તો ખુદાઈ ભી લૂટા દેતે હૈ...'

ફિલ્મ 'આરતી'નું એ ગીત તો જરા જુદી રીતે યાદ કરવા જેવું છે. લતા પાસે ફાસ્ટ રિધમમાં લાવણી જેવું 'તોહે બહર બહર તો હે ક્યા સમઝાયે..' પછી સ્થાયીમાં રિધમ જ ધીમી થતી નથી.. ગીતનો આખો સ્કેલ જુદો થઈ જાય છે. બહુ ઓછાના ધ્યાન પર આવ્યું હશે કે, આ ગીતમાં એક સાથે અનેક સિતારો વગાડવામાં આવી છે. (વાચકોને ગોટે ચઢાવી દેવાનો એક સવાલ : આટલી મહાન ગાયિકા હોવા છતાં લતા મંગેશકરે કવ્વાલીઓ કેમ નથી ગાઈ ? અને ગાઈ હોય તો કઈ કઈ....? ) ('જેમ કે', 'તેરી મહેફીલ મેં કિસ્મત આઝમાકર, હમ ભી દેખેંગે'....) બીજું, આપણે જેમને ખૂબ મોટો અન્યાય કરી ચૂક્યા છીએ, તે કવ્વાલીના શહેનશાહો શંકર-શંભુની કવ્વાલીની કોઈ સીડી પણ મળતી નથી. અદભુત તાનો અને મૂર્કીઓ મારતા આ બન્ને કવ્વાલો ગુમનામીમાં જ ખોવાઈ ગયા.

યસ. રફીના ચાહકો ખુશ તો થઈ જાય પણ કરીં કાંઈ ન શકે એમના એક અલભ્ય ગીતનો ટુકડો મેળવવા માટે, જેની રેકૉર્ડ બહાર નથી પડી, પણ ફિલ્મ 'દિલ હી તો હૈ'માં મૂકેશના 'ભૂલે સે મુહબ્બત કર બૈઠા...'ના જ ઢાળ ઉપર રફીનું કે મીટરલેસ સોલો ફિલ્મના સાઉન્ડટ્રેક પર સાંભળવા મળે છે. 'ક્યા ગમ જો અંધેરી હૈ રાતેં, એક શમ્મે તમન્ના સાથ તો હૈ, કુછ ઓર સહારા હો કે ન હો, હાથોં મેં તુમ્હારા હાથ તો હૈ....' (આ ગીત 'ભૂલે સે મુહબ્બત..'ના ઢાળમાં ગાઈ જુઓ એટલે રફીનો એ ટુકડો તમે વગર સાંભળે ગાઈ બતાવેલો ગણાશે.) બાકી તો રફીના ત્રણે સોલો 'જીંદગીભર નહિ ભૂલેગી', 'મૈંને શાયદ તુમ્હેં, પહેલે ભી કહીં દેખા હૈ' અને 'માયૂસ તો હું વાદે પે તેરે....' રાત્રે બાલ્કનીમાં અંધારૂં કરીને આરામખુરશીમાં લંબાવીને સાંભળવા જેવા છે.

એ જ રીતે લખનૌની સ્કૂલમાં રોશનની સાથે મેટ્રીક સુધી એક જ કલાસમાં સાથે ભણતા ગાયક મૂકેશની કરિયર બનાવવામાં શંકર-જયકિશન કરતા રોશનનો ફાળો વધુ મોટો ! 'અપની નઝર સે ઉનકી નઝર તક, એક ઝમાના એક ફસાના...' સુઉં કિયો છો ?

અંગત રીતે, મારા માટે લતા મંગેશકર અન મુહમ્મદ રફી બન્ને એક સરખા લાડકા છે, ઓછુવત્તું કોઈ નહિ. ઉપરાંત, આ કૉલમમાં અનેકવાર લખાઈ ચૂક્યું છે કે, જે એકલ ગીત (સોલો) કોઈ પુરૂષ ગાયકે ગાયું હોય, એ પછી લતા, આશા કે ગીતા દત્તે ગાયું હોય, એનું અસ્તિત્વ પણ ન દેખાય,એ રીતે તમામે તમામ ફીમેલ-ગીતો ચાલ્યા જ નહી. (જેમ કે, 'એહસાન તેરા હોગા મુઝ પર..' અથવા 'મેરે મેહબૂબ તુઝે, મેરી મુહબ્બત કી કસમ...') આવા સેંકડો ગીતો છતાં અપવાદરૂપે એક પણ ગીતમાં ફીમેલ-વૉઈસ ચાલ્યો જ નથી, ત્યારે (ફરીથી આ મારો અંગત મત છે કે) રોશનલાલનું એક આ ગીત 'જીંદગીભર નહિ ભૂલેગી વો બરસાત કી રાત...'માં દસે દિશાઓથી લતા મંગેશકરવાળું વધુ મીઠડું બન્યું છે. સાહિરે એના એ જ શબ્દો ઠોકવાને બદલે નવા અંતરાઓ લખ્યા છે ને રોશને લત્તા પાસે ગવડાવ્યું પણ જરા 'હટ કે' છે.

યસ. આ ફિલ્મ ચોક્કસપણે જોવા જેવી બની છે.