'સબ સે બડા રૂપૈયા' ('૭૬)

દરિયા કિનારે એક બંગલો ગો પોરી જઇ જો જઈ... ધ હોલ થિંગ ઈઝ ધેટ... મેહમુદ

ફિલ્મ  :  'સબ સે બડા રૂપૈયા' ('૭૬)

નિર્માતા : બાલાજી કલામંદિર (મેહમુદ)

દિગ્દર્શક : એસ. રામાનાથન

સંગીતકાર : બાસુ-મનોહારી

ગીતકાર : મજરૂહ સુલતાનપુરી

રનિંગ ટાઈમ : ૧૪-રીલ્સ : ૧૪૩-મિનિટ્સ

થીયેટર : પ્રકાશ (અમદાવાદ)

ગીતો

૧.વાદા કરો જાનમ, ન છોડેંગે યે દામન, જમાના ચાહે... લતા-કિશોર

૨.બહી જઈયો ના રાની, રાજા કી તલૈયા મેં... લતા-ઉષા મંગેશકર

૩.ધ હોલ થિંગ ઈઝ ધેટ કે, ભૈયા સબ સે બડા રૂપૈયા... મેહમુદ

૪.દરિયા કિનારે એક બંગલો ગો પોરી જઈ જો જઈ... લતા-કિશોર

કલાકારો :મેહમુદ, વિનોદ મહેરા, મૌસમી ચેટર્જી, જીવન, ફરિદા જલાલ, સુલોચના, રચના, નિવેદિતા, મધુ, ચંદ્રશેખર, આગા, મુકરી, સુંદર, રણધીર, શેખ, અસિત સેન, કેષ્ટો મુકર્જી, અનવર અલી, ભૂષણ તિવારી, બબ્બનલાલ યાદવ, પોલસન, નૌશિર ખટાઉ, જાનકી દાસ, મૂલચંદ, નર્મદા શંકર.

ભારતમાં ૧૯૩૧-માં બોલપટ એટલે કે બોલતી ફિલ્મો (ટોકી) શરૂ થઈ ત્યારથી આશ્ચર્યજનક રીતે દરેક વર્ષે એવરેજ ૧૦૦-હિંદી ફિલ્મો ઉતરતી રહી છે. એવરેજનો આ આંકડો ઈવન આજ સુધી જળવાયો છે. આઘાતની વાત એ છે કે, આજની આપણી ફિલ્મ 'સબ સે બડા રૂપૈયા' ૧૯૭૬-માં આવી, તે વર્ષે આટલા વર્ષોની સૌથી વધુ ફિલ્મો ઉતરી હતી, છતાં એક 'કભી કભી'ને બાદ કરતાં એકે ય હિટ તો જાવા દીયો... ચાલી ય નહિ. એકે ય ના સંગીતમાં ઠેકાણા નહિ. '૭૬-ની આ સાલમાં સૌથી વધુ ચાલ્યો હતો, શશી કપૂર. એમ કહેવાય છે કે, ફિલ્મો ચલાવવા માટે ફિલ્મ રીલિઝ થાય એ પહેલા ધાંય ધાંય પબ્લિસિટી આપવી પડે છે... લાખોના ખર્ચે. આજે પણ કપિલના કોમેડી શો કે તારક મહેતા કા ઊલટા ચશ્મા જેવી સીરિયલોમાં બધા હીરો-હીરોઈનો એક એક વાર આવી જાય છે, એમની ફિલ્મોના નિર્માતાઓએ આ ટીવી-સીરિયલોવાળાને ખાસ્સી મોટી રકમ ચૂકવવી પડે છે. ફાયદો બન્નેને કે, 'કૌન બનેગા કરોડપતિ'માં રણબીર કપૂર અને કેટરિના કૈફ આવ્યા હતા અને આ બાજુ,એ બન્નેની ફિલ્મની વાતો અમિતાભ દ્વારા દર્શકો સુધી પહોંચાડી શકાય ! પણ પોતાની આવી રહેલી ફિલ્મને ધૂમધામ પબ્લિસિટી અપાવવા ફિલ્મસ્ટારો કેટલા નીચલા સ્તરે ઉતરી જાય છે, એનો દાખલો રાજેશ ખન્નાનો વાંચવા જેવો છે.

ચીપ કરતા ય જેને બિભત્સ પબ્લિસિટી-સ્ટન્ટ વર્ષો પહેલા રાજેશ ખન્નાએ કર્યો હતો ને એની અપેક્ષા મુજબ આપણા બેવકૂફ મીડિયાએ ધાંયધાંય પબ્લિસિટી પણ આપી દીધી હતી. 'તુમ સા નહિ દેખા'ની હીરોઈન અમિતા-જેણે છેલ્લે મુસ્લિમ અભિનેતા કામરાનની સાથે પરણીને ઈસ્લામ અંગીકાર કર્યો હતો, તે અમિતાની દીકરી સાબિહા સાથે હીરો રાજેશ ખન્નાએ બનતા સુધી ઊટી બાજુના આઉટડોર શૂટિંગમાં સાબિહા જોઈ શકે, એ રીતે પેન્ટની ઝીપર ખોલીને એના દેખતા પેશાબ કર્યો હતો. આમાં અમિતાનો ય પૂરો સાથ હતો અને બન્નેની મેળપાપડીથી પોલીસ-સ્ટેશનમાં ખન્ના સામે અમિતાએ ફરિયાદ નોંધાવી. એટલે દેશભરના છાપા આ ન્યુસ પર તૂટી પડયા. એ વખતે તો નહતો, છતાં અર્ણવ ગોસ્વામી જેવા પત્રકારોએ ટીવી પર જાણીતી હસ્તિઓને બોલાવી 'આવા' સબ્જેક્ટ પર ચર્ચાઓ ગોઠવી... ખન્નાની ચાલ બે-ચાર દિવસ માટે સફળ થઈ. આવા ખન્નાઓ અને આવી સાબિહાઓને જોવા સિનેમાઓ ઉપર બે-ચાર દહાડા પૂરતો ધસારો થયો, પણ પોલ ખુલ્લી પડી જતા પ્રેક્ષકોએ જ ફિલ્મને લાત મારી મારીને કાઢી મૂકી. રાજેશ ખન્ના બધાની નજરમાંથી ઉતરી ગયો. એ વધારાનું ! આ અમિતાની વાત કરી તે ૧૯૫૨-માં આવેલી 'અણમોલ સહારા'થી શરૂ કરીને સીધી બી-ગ્રેડની ફિલ્મોમાં ફેંકાવા માંડી. એ તો એના પ્રેમી અને ફિલ્મિસ્તાન સ્ટુડીયોના માલિક તોલારામ જાલને ખાસ અમિતાને પ્રમોટ કરવા માટે ફિલ્મ 'તુમ સા નહિ દેખા' બનાવીને દેશભરના પોસ્ટરો અને મોટા હોર્ડિંગ્સમાં અમિતાના જાયગેન્ટિક સાઈઝના ફોટા નીચે શમ્મી કપૂરનો બબૂકડો ફોટો મૂકાવીને ફિલ્મ રીલિઝ થાય એની રાહ જોવા માંડયો. પરિણામ એ આવ્યું કે, 'તુમ સા નહિ દેખા'માં બે જ જણા ચાલ્યા... શમ્મી કપૂર અને ઓપી નૈયર. અમિતાનો કોઈએ ભાવ પણ ન પૂછ્યો. મૂળ જયજયવંતી નામ ધરાવતી આ હિંદુ છોકરી કામરાન સાથે પરણીને (!) મુસલમાન બનીને પાછી હિંદુ બનીને જાલન સાથે પરણી કે નહિ કે પછી શું થયું તેની માહિતી નથી.

મેહબૂબ ખાને પણ અમિતા ઉપર ઝોલ નાંખી જોઈ હતી અને ફિલ્મ 'મધર ઈન્ડિયા'માં રાજેન્દ્ર કુમારની પ્રેમિકાનો રોલ માલા સિન્હા અને અમિતાને ઓફર કરવામાં આવ્યો હતો, પણ નરગીસ આ ફિલ્મમાં છવાઈ જવાની હતી, એ ચોક્કસ ધારણાએ આ બન્નેએ 'મધર ઈન્ડિયા' પાછી કાઢી. આ રોલ પછી તો મેહબૂબ ખાનની અસલી પ્રેમિકા કુમકુમને અપાયો હતો. પછી તો, જે સ્ત્રી નજરે ચઢી, એ એની પ્રેમિકા બનાવી શકતો કોમેડિયન મેહમુદે પણ અમિતાને વર્ષો સુધી ખુશ રાખી.

તોલારામ જાલન ખૂબ કાળો, મોટી ફાંદવાળો, તોછડી ભાષા અને ગાળો બોલે રાખતો ફિલ્મ પ્રોડયુસર હતો. મેહમુદ સાથે કોઈ વાતે ઠહેરી ગઈ હશે, એમાં ખાસ એને માટે મેહમુદે ઉપર લખ્યો છે, એવો જ ગેટ-અપ અને ભાષા વાપરીને પોતાની ફિલ્મ 'સબ સે બડા રૂપૈયા'માં પૂરો બદલો લઈ લીધો... તોલારામની તોછડાઈને અનેક નમૂના સાથે જેમ કે, મેહમુદ એક પાત્રને બેસવાને બદલે, ''ચલો સીટ ગંદી કરો'' કહે છે. ફિલ્મના સંવાદોનું સુપરવિઝન બબ્બનલાલ યાદવે કર્યું છે. આ બબ્બનલાલને તમે વિલનના કોમેડિયન ચમચા તરીકે બે-ચાર નહિ, અનેક ફિલ્મમાં જોયો છે. મોટા ભાગે એણે ઐયાશીમાં સોફા ઉપર લાંબા થઈને પડેલા વિલનના પગ દબાવવાના દ્રશ્યો ઘણી ફિલ્મોમાં રીપિટ કર્યા હતા. આ ફિલ્મમાં એ ભૂષણ તિવારી સાથે સફરજનના બગીચામાં એનો ચમચો બનીને ફરે છે.

ફિલ્મ 'સબ સે બડા રૂપૈયા' મેહમુદની પોતાની ફિલ્મ હતી. સ્વ. વિનોદ મેહરા અને મૌશુમી ચેટર્જીને લીડમાં રાખીને ફિલ્મ બનાવાઈ હતી. આર.ડી. બર્મનના આસિસ્ટન્ટ્સ બાસુ-મનોહારીએ આ ફિલ્મના સંગીતમાં, લતા-કિશોરનું 'દરિયા કિનારે એક બંગલો ગો પોરી જઈ જો જઈ' ગાયું હતું. એ લોકપ્રિય ઘણું થયું હતું. યાદ હોય તો આ ગીતમાં લતા બહુ તોફાની અંદાજમાં વચ્ચે વચ્ચે 'હોટ્ટ...' બોલીને ગીતને નવું જ તોફાન આપે છે. બધા ગીતોમાં એમના બોસની ધૂનોની છાંટ વર્તાય છે. બાસુ-મનોહારીના મનોહારી મૂળ તો અનેક સંગીતકારોના સેક્સોફોન પ્લેયર. ('કાશ્મિર કી કલી'ના રફીના 'હૈ દુનિયા ઉસી કી, જમાના ઉસી કા...'માં સેક્સોફોન મનોહારી દાદાએ વગાડયું છે.

મેહમુદે એના ગુરૂ કોમેડીયન યાકુબ પાસેથી જ કોમેડીયન-વિલન પણ હોય, એવી ફિલ્મોની શરૂઆત કરી હતી. આ ફિલ્મમાં એ જેટલું હસાવે છે, એટલો જ પ્રેક્ષકોને ગુસ્સો પણ કરાવે છે. પોતાની આ ફિલ્મમાં પણ એણે આ રીતનો ડબલ રોલ નિભાવ્યો છે.

એ તો બધાને ખબર છે કે, મેહમુદ મીના કુમારીની સગી બહેન મધુરીને પરણ્યો હતો. પ્રોબ્લેમ એક નહિ, બે હતા. એક તો વિદ્વાન, પૈસાપાત્ર અને મોટી શોહરત ધરાવતા કમાલ અમરોહી મીના કુમારીનો પતિ થાય અને બીજી બાજુ કંગાળ અને મલાડના ઝૂંપડપટ્ટી જેવા મકાનમાં રહેવા ઉપરાંત છડેચોક મવાલીગીરી કરતા મહેમૂદને મીના કુમારી પોતાનો બનેવી નહિ બનવા દે એ ધ્રાસ્કો અને બીજી બાજુ, મીનાના પિતા અલી બક્ષ મેહમુદને રસ્તા પરનો લોફર જ માનતા હતા. એમાં મધુની સાવકી માં ફિરદૌસ જોડાઈ. ૨૫ ઓગસ્ટ, ૧૯૫૩ના રોજ ફિરદૌસ અને મધુ વચ્ચે મેહમુદ સાથે લગ્નના મામલે મારામારી સુધીનો ઝગડો થઈ ગયો અને એ જ ઘડીએ મધુ ઘર છોડીને મલાડ ચાલી ગઈ, મેહમુદના ઘેર. મધુ ક્લેપ્ટોમેનિયાક (કોઈ કારણ કે પૈસાની લાલચ-બાલચ વગર ગમે ત્યાંથી ચોરી કરી લેનારને 'ક્લેપ્ટોમેનિયાક' કહે છે.) હતી, છતાં મેહમુદની તમામ પત્નીઓમાં મધુ-મેહમુદનું લગ્નજીવન વધુ સફળ અને પ્રેમપૂર્વકનું હતું.

બીજી બાજુ કમાલ-મીનાનું લગ્નજીવને ય જોઈ લેવા જેવું છે. પતિ ઉપર અનહદ વિશ્વાસ મૂકનારી મીનાને એ ય ખબર નહોતી કે, પોતે આટલી બધી ફિલ્મોમાં કામ કર્યું છે, એમાં એક એક ફિલ્મના એને પૈસા કેટલા મળતા હતા. આવો બધો એસ.એ. બાકર હિસાબ કિતાબ રાખે, પણ મીનાને કાંઈ પણ કહેવાની છૂટ નહિ.

એમાં એક અજબ કિસ્સો બની ગયો. મીનાની ભત્રીજી તસ્નિમે કહ્યા મુજબ, મીના કુમારી અને અશોક કુમારે દિલ્હીમાં ભારતીય જવાનો માટે એક શો કર્યો. ટોકનરૂપે, જવાનોએ આ બન્નેને રૂ. અઢી સો - અઢી સો આપ્યા. અત્યારે આપણને નવાઈ લાગે, પણ એ જોઈને મીનાએ માઈક પર જવાનોને કીધું કે, ''મારી જીંદગીમાં રૂ. ૧૦૦/-ની નોટ હું પહેલી વાર જોઈ રહી છું.''

ફિલ્મની વાર્તા થ્રિલર જેવી છે, પણ મેહમુદની દરેક ફિલ્મની જેમ એમાં કોઈ સારો મેસેજ તો એની પોતાની રીતે સરસ અપાયો હોય. એના જીગરી અને કરોડપતિ ભોળા દોસ્ત વિનોદ મેહરા પાસેથી દયાને નામે અનેક લોકો લાખો રૂપિયા એને ઉલ્લુ બનાવીને લઈ જાય છે. મેહમુદ એને સમજાવતો રહે છે કે, લોકો તને ઉલ્લુ બનાવે છે. પણ ભ'ઈ માનતા નથી. છેવટે મેહમુદ પોતે જ વિનોદને ખાંગો કરીને ફૂટપાથ પર લાવી દે છે અને ત્યારે વિનોદને રૂપિયાનું મૂલ્ય સમજાય છે.

ફિલ્મના હીરો સ્વ. વિનોદ મહેરા (જન્મ : ૧૩ ફેબ્રુઆરી, ૧૯૪૫ : મૃત્યુ તા. ૩૦ ઓક્ટોબર, ૧૯૯૦)ની આખી ફિલ્મોગ્રાફી વાંચવા જાઓ, તો આશ્ચર્ય નહિ, આઘાતો લાગશે. કયા મેળનો એણે ૪૦ ટકા ફિલ્મોમાં પોલીસ ઈન્સ્પેક્ટરના રોલ કર્યા છે, એ કોઈ નથી જાણતું. પહેલા તો પોલીસખાતામાં આવા હીરોકટ લાંબા ઝફરીયા રાખવાની છૂટ ન હોય. બીજું, વિનોદ દરેક ફિલ્મમાં પૂરી છાતી અને ઘેટાના કાળા ઊન જેવા વાળ બતાવવા શર્ટના સમજો ને... આપ્યા હોય એ બધા બટનો ખુલ્લા રાખતો. એણે ચાર તો લગ્નો કર્યા હતા... આઈ મીન... એક પછી એક ! પહેલી હતી મીના બ્રોકા, બીજી બિંદીયા ગોસ્વામી (જે પછી છૂટી થઈને ફિલ્મ 'બોર્ડર' અને 'રેફ્યુજી' બનાવનાર નિર્માતા-દિગ્દર્શક જે.પી. દત્તાની છેલ્લા ૩૦ વર્ષોથી પત્ની બનીને બે દીકરીઓ નિધિ અને સિદ્ધિને સંભાળે છે.) ત્રીજી આપણા ગુજરાતી નાગરની છોકરી નીતા મેહતા અને વિનોદના ચોથા લગ્ન કિરણ સાથે, જે વિનોદના મૃત્યુપર્યંત ટકી રહ્યા. અલબત્તા, આવું તો કોણ કબૂલે પણ, આખી ફિલ્મનગરી જાણીતી હતી કે, વિનોદના લગ્ન અમિતાભવાળી રેખા સાથે પણ થઈ ચૂક્યા હતા, પણ સીમિ ગ્રેવાલના પ્રસિદ્ધ ટીવી શો ્રી ઇીહગીડર્પેજ ઉચ્ચાર (રોન્દેવુ)માં રેખાએ સીમિની સાથે સાથે ગામને ય મામુ બનાવીને એવું કહ્યું હતું કે, મારા વિનોદ સાથે લગ્ન નહોતા થયા... એ બસ, મારો હિતેચ્છુ હતો. એ વાત જુદી છે કે, રેખાના અબજોપતિ મારવાડી ઓફિશિયલ હસબન્ડ મૂકેશ અગ્રવાલે રેખાને પરણવાના થોડા જ દિવસોમાં આપઘાત કર્યો, એના ય થોડા દિવસ પછી આઘાતમાં વિનોદ ગુજરી ગયો. યસ. દેવ આનંદના ડાય-હાર્ડ ચાહકોને ય એક વાતની હજી ખબર નહિ હોય કે, એની એક ફિલ્મ 'એક કે બાદ એક' ('૬૦)ની હીરોઈન શારદા આ વિનોદ મેહરાની સગી બહેન થાય. એક તબક્કે પોતાની સૌથી વધુ પ્રિય અને આ ફિલ્મની હીરોઈન મૌશુમી ચેટર્જી (આપણે ઉચ્ચાર 'મૌસમી' કરીએ છીએ) સાથે ય નેતા સંબંધો રાખડી બંધાવવા કરતા ઘણા આગળ નીકળી ગયા હતા. સંગીતકાર-ગાયક હેમંત કુમારની આ પુત્રવધુ એક્ટિંગમાં નબળી પડી. એટલે કદી બીજા નંબરની ય હીરોઈન બની ન શકી.

મેહમુદ પોતે ભગવાન શંકર અને અંબાજીમાં અખૂટ શ્રદ્ધા રાખતો, એના બે પુરાવા-એક તો પોતાની નિર્માણ સંસ્થાનું નામ એણે, 'બાલાજી કલામંદિર' રાખ્યું હતું અને બીજું, મોટા ભાગની ફિલ્મોમાં એ પોતાનું નામ 'મહેશ' રાખતો - આ ફિલ્મમાં એની દરેક ફિલ્મોની જેમ અનેક કોમેડિયનો ભેગા કર્યા છે. જાનકીદાસ અને પોલસન ઉપરાંત એનો કાયમી મુકરી પણ ખરો. લતા-ઉષાના યુગલ ગીત 'બહી જઈયો ના...'માં મૌસમી સાથેગીત ગાતી છોકરી રચના છે. મૌસમીની સખીના કપડા બદલતો ફોટો પાડી લેનાર અનવર અલી (બોમ્બે ટુ ગોવાનો બસ-ડ્રાયવર) મેહમુદનો સગો ભાઈ છે. વર્ષોથી આજે એ લકવાની અસરમાં બુરી જીંદગી બશર કરી રહ્યો છે. મેહમુદની સેક્સી સેક્રેટરી બનતી અભિનેત્રી નિવેદિતાને તમે ફિલ્મ 'તૂ હી મેરી જીંદગી' અને 'ધરતી કહે પુકાર કે'માં સંજીવ કુમારની પત્ની તરીકે જોઈ છે. એક જ સમયે આ નિવેદિતાને પોતાની બનાવી લેવા માટે જોય મુકર્જી, તેનો ભાઈ દેબુ મુકર્જી અને સંજીવ કુમાર પૂરા ફોર્સથી પાછળ પડયા હતા. જોયના સાન્તા ક્રુઝમાં હસનાબાદ લેનના બંગલાથી ૨૦૦-ડગલા આગળ જ નિવેદિતાનો બંગલો જોયના સૌથી નાના ભાઈ શુબિરે મને બતાવ્યો હતો. લાલ જર્સીમાં પોતાના બંગલાના પગથીયા ઉતરીને આવતો કલાકાર નૌશિર ખટાઉ છે, જે મુંબઈની નાટય અભિનેત્રી સરિતા ખટાઉ (મુળ ભોંસલે)નો પહેલો પતિ પતો, પણ નાટયકાર સ્વ. પ્રવિણ જોશીની એ સત્તાવાર પત્ની છે.

એકલા ગુણ અને શુદ્ધ ચરીત્રથી દુનિયામાં જીવાતું નથી... ખિસ્સામાં પૈસા ય જંગી જોઈએ નહિ તો દુનિયા તમને ફાડી ખાય છે, એવો સુંદર મેસેજ આપતી મેહમુદની આ એક ઉત્કૃષ્ટ ફિલ્મ છે.