Search This Blog

14/10/2016

'સુવર્ણ સુંદરી' ('૬૪)

ફિલ્મ  :  'સુવર્ણ સુંદરી' ('૬૪)
નિર્માતા     :     અંજલિ પિક્ચર્સ (મદ્રાસ)
દિગ્દર્શક     :     બી. રાઘવૈયા
સંગીતકાર     :     પી. આદિ નારાયણરાવ
ગીતકાર     :     ભરત વ્યાસ
રનિંગ ટાઇમ     :     ૧૮ રીલ્સ- ૨૦૯ મિનિટ્સ
કલાકારો     :     અંજલિદેવી, એ. નાગેશ્વર રાવ, બી. સરોજાદેવી, શ્યામા, કુમકુમ, ડેઝી ઇરાની, રાધાકિશન, સપ્રૂ, સૂર્યકલા, વસુંધરા, આગા, મુકરી, ધુમલ, રણધીર, મોહના, બિપીન ગુપ્તા અને નિરંજન શર્મા


ગીતો
૧.    લક્ષ્મી ક્ષીર સમુદ્રરાજ તનયામ્, શ્રીરંગ ધામેશ્વરીમ્ .....   ઘન્ટસાલ
૨.    સર પે મટકી, અંખીયાં ભટકી, ધીરે ધીરે ચલો ગોરી.....    આશા ભોંસલે
૩.    અજગર કરે ન ચાકરી... રામનામ જપના, પરાયા માલ.....    મુહમ્મદ રફી
૪.    ગિરિજા સંગ હૈ, શીશ પે ગંગ હૈ, શિવ કે સોહે જટા.....    લતા મંગેશકર
૫.    મુઝે ના બુલા, છુપ છુપ છલીયા રે મુઝે ના બુલા.....    લતા મંગેશકર
૬.    કુહુ કુહુ બોલે કોયલીયા, કુંજ કુંજ મેં ભંવરે ડોલે.....    લતા- રફી
૭.    મૌસમ સુહાના, દિલ હૈ દીવાના, આજા પિયા રે.....    લતા મંગેશકર
૮.    ચંદા સે પ્યારે, અખીયોં કે તારે, સોજા રે મૈયા કે.....    લતા મંગેશકર
૯.    ગુડીયાવાલી નાર નિરાલી, બેચૂ દુલ્હનિયા મતવાલી.....    લતા મંગેશકર
૧૦    માં માં કરતા ફિરે લાડલા, માં માં કરે પુકાર.....    મુહમ્મદ રફી
૧૧    હટહટહટ જા રે નટખટ પિયા, ધકધકધક મોરા.....    સુધા મલ્હોત્રા
૧૨    મૈં હૂં પરી, રસિયા રસ કી ભરી, ઉતરી ગગન સે મેં .....   લતા મંગેશકર
૧૩    શંભો સુન લો મેરી પુકાર, આશાએં તૂટી, કિસ્મતે હૈ.....    લતા મંગેશકર
૧૪    તરાન.....    લતા મંગેશકર, સુધા મલ્હોત્રા

જેમનાથી વિશ્વપ્રસિદ્ધ જર્મન કવિ ગેટે પ્રભાવિત થઈ ગયા હતા, તે મહાકવિ કાલિદાસની અણમોલ કૃતિ 'અભિજ્ઞાન શાકુંતલમ્' પરથી વ્હી. શાંતારામે ફિલ્મ 'સ્ત્રી' બનાવી, એના પડછાયામાં સાઉથમાં સંગીતકાર અને ફિલ્મની હિરોઇન અંજલિદેવીના પતિદેવ પી. આદિ નારાયણરાવે હિંદી ફિલ્મ 'સુવર્ણ સુંદરી'નું રૂપાંતર કરી એમની જ તેલુગુ ફિલ્મ 'મનાલાને મંગાઇન બાક્કીયમ' પરથી બનાવી. અંજલિદેવીને જ હિરોઇન તરીકે રાખીને એમણે હીરો તરીકે આપણી હિન્દી ફિલ્મોની અભિનેત્રી રેખાના પિતા જેમિની ગણેશન સાથે પણ આ જ ફિલ્મ તમિલમાં બનાવી અને ત્રણે ફિલ્મો સુપરડૂપર હિટ ગઈ. આજના વર્લ્ડ-ફેમસ સાઉથના સંગીતકાર ઇલૈયારાજા પહેલા સાઉથમાં આદિ નારાયણરાવનો દબદબો હતો. આજે ૫૬ વર્ષ પછી પણ આદિએ લતા મંગેશકર અને મુહમ્મદ રફી પાસે ગવડાવેલું 'કુહુ કુહુ બોલે કોયલીયા, કુંજ કુંજ મેં ભંવરે ડોલે...' મોટા ભાગના સ્ટેજ શૉમાં ગવાય છે, એ જ પારાશીશી આ ગ્રેટ સંગીતકારની છે.

સાઉથમાં ક્વોલિટી ફિલ્મો બનતી. કદાચ આજે ય બને છે. ફર્ક એટલો આવી ગયો છે કે, ખાસ કરીને કેરાલાની ફિલ્મ ઇન્ડસ્ટ્રીમાં સેક્સપ્રચૂર ઉઘાડી ફિલ્મોએ એ લોકોની છાપ બગાડી નાખી, તો ય બાકીની તેલગુ, તમિલ કે કન્નડ ભાષામાં બનતી ફિલ્મોનું ધોરણ ઊંચુ ગણાય છે. 'સુવર્ણસુંદરી'ના નામ અને આપણી યાદદાસ્ત પરથી કોઈ અદ્ભુત ફિલ્મ હોવી જોઈએ, જે આપણે જોવાની રહી ગઈ, એવો વસવસો એના બે પ્રસિદ્ધ ગીતો 'કહુ કુહુ બોલે કોયલીયા' અને 'મુઝે ના બુલા, છુપ છુપ છલીયા રે મુઝે ના બુલા' ગુનગુનાવતા જ થવા માંડે. એમ તો સાઉથના આ મહાન સંગીતકારે આ ફિલ્મ માટે ૧૪ ગીતો બનાવ્યા હતા, પણ લતા મંગેશકર અને સુધા મલ્હોત્રાએ ગાયેલ તરાના ડીવીડીમાંથી બાકાત છે અને બાકીના એકે ય ગીતો મધુર હોવા છતાં યાદ રહી જાય એવા નહોતા.

લતાએ અત્યંત હાઇ-પિચમાં ગાયેલું 'શમ્ભો, સુન લો મેરી પુકાર' જામવું જોઈતું હતું.. ન જામ્યું એનું એક કારણ એ હોઈ શકે કે, રેડિયો સાંભળનારા બધાને કાંઈ શાસ્ત્રીય રાગો ઉપર આધારિત ગીતો સાંભળવા ન ય ગમે. એ વાત પાછી જુદી કે, ફિલ્મોના ઑલમોસ્ટ તમામ ગીતો શાસ્ત્રીય રાગો ઉપર જ આધારિત હોય, પણ એમાં રાગો મિશ્ર હોવાથી સામાન્ય ભાવકો માટે એ સાદા ગીતો બની જતા અને કદાચ એટલે જ વધારે ગમતા. આદિની અનાદિકાળથી ચાલી આવતી કમાલ એમની શાસ્ત્રોક્તતા હતી. યાદ રહ્યું હોય તો વૈજયંતિમાલા- મનોજકુમારની ફિલ્મ 'ફૂલો કી સેજ'ના બધા તો નહિ પણ જે એકાદ-બે ગીતો હિટ ગયા હતા, તેમાંનું લતા- મન્ના ડેનું યુગલ ગીત 'આ ભી જા રસિયા' જાણકારોમાં ઊંચી પસંદ પામ્યું હતું.

આ ફિલ્મ 'સુવર્ણ સુંદરી' તો પતિ-પત્નીએ ભેગા મળીને પ્રોડયુસ કરી હતી. પત્ની અંજલિદેવી સુવિખ્યાત નૃત્યાંગના અને પતિ અવ્વલ નંબરના સંગીતકાર હીરો સાઉથનો અક્કીનેની નાગેશ્વર રાવ પણ લગભગ સુપરસ્ટારનો મોભો ધરાવતો હતો. એટલે સાઉથમાં તો બંને ભાષામાં આ ફિલ્મે તોતિંગ બીઝનૅસ કર્યો. હિંદીમાં પિટાઈ ગઈ, એનું કારણ દેખીતું છે.. સૉરી, કારણ નહિ કારણો દેખિતા છે !

એક તો અંજલિદેવી કે હિંદી ભાષાની આ ફિલ્મના ય હીરો નાગેશ્વર રાવને અહીં કોઈ ઓળખે નહિ. આદિ નારાયણરાવનું સંગીત પણ અજાણ્યું. ઉપરાંત ફિલ્મ બહુ ગંભીરપણે અતિ સામાન્ય બનાવાઈ હતી. આપણે ત્યાં '૬૦ના દશકમાં હોમી વાડિયાના જાદુટોના કે ટારઝન - ઝીમ્બોની ફિલ્મો બનાવતા, એ બ્રાન્ડની આ 'સુવર્ણ સુંદરી' બનાવાઈ. મહી રાક્ષસે ય આવે ને જાદુઈ ચટ્ટાઇ અને જાદુઈ લોટો ય આવે એમાં ય ફોટોગ્રાફી એ જમાનામાં વિકાસ પામી નહોતી, એટલે આ બધા જાદુટોના સામાન્ય પ્રેક્ષકો ય પકડી પાડતા. આપણા પ્રેક્ષકોને જે વાત ગળે ન ઉતરે, એનો પીછો એ લોકો છોડી દે છે. નહિ તો તમિલ અને તેલુગુ, બન્નેમાં આખા સાઉથમાં આ ફિલ્મે ૪૮ થિયેટરોમાં ૫૦ દિવસ અને ૧૮ થિયેટરોમાં ૧૦૦ દિવસ પૂરા કર્યા હતા. આજના ૨૦૦ કરોડના જમાનામાં આ કાંઈ બહુ મોટી સિદ્ધિ ન કહેવાય, પણ એ જમાનામાં સિદ્ધિ ગણાતી હતી, ખાસ કરીને સાઉથની મર્યાદિત ટેરીટરીમાં ય આટલા દિવસનો બિઝનેસ ગંજાવર કહેવાતો.

ફિલ્મનો હીરો અક્કીનેની નાગેશ્વરરાવ ત્યાંનું આજે - એના અવસાનના વર્ષો પછી પણ મોટું નામ ગણાય છે. ત્યાંની ફિલ્મ ઇન્ડસ્ટ્રીને મદ્રાસથી હૈદ્રાબાદ લઈ જવામાં એનો એકલાનો સિંહફાળો હતો. અનેક ફિલ્મોમાં યાદગાર રોલ કરવાને કારણે ભારત સરકારે એને 'પદ્મવિભૂષણ' અને પછી ફિલ્મ ઉદ્યોગે 'દાદા સાહેબ ફાળકે'નો ઇલ્કાબ આપ્યો હતો. કોલોનના કૅન્સરની લેપ્રોસ્કોપી સર્જરી પછી ય એની અધૂરી ફિલ્મ 'મનમ'નું શુટિંગ પૂરું કર્યું હતું અને અવસાન પછી એને પોતાના જ અન્નપૂર્ણા સ્ટુડિયોમાં ૨૧ તોપોની સલામી સાથે અગ્નિદાહ દેવામાં આવ્યો હતો.

હીરોઇન અંજલીદેવી ૮૬ વર્ષની ઉંમરે ગૂજરી જતાં પહેલા દેહદાન કર્યું હતું.

સર્વોત્તમ અભિનેત્રીના ચાર- ચાર ફિલ્મફેર એવોર્ડસ મેળવનાર આ એક્ટ્રેસે સૌથી વધુ ફિલ્મો અક્કીનેની સાથે જ કરી છે. એમ તો જેમિની ગણેશન, એમ.જી. રામચંદ્રન, એન.ટી. રામારાવ ઉપરાંત હિંદી ફિલ્મમાં કિશોરકુમાર અને વૈજયંતિમાલા સાથે ફિલ્મ 'લડકી'માં, મહિપાલની સાથે ફિલ્મ 'નાગદેવતા' અને 'શ્રી રામવનવાસ'માં ય કામ કર્યું હતું.

ફિલ્મ સાઉથની હોવાથી ડર રહે કે, આપણી હિન્દી ફિલ્મોના કલાકારો જોવા નહિ મળે, પણ 'સુવર્ણ સુંદરી'નું કૉમિક- ડિપાર્ટમેન્ટ રાધાકિશન, આગા અને મુકરીએ સંભાળ્યું છે. રણધીર, સપ્રૂ, નિરંજન શર્મા, શ્યામા, કુમકુમ, ડેઝી ઇરાની અને બિપીન ગુપ્તા પણ છે. મુકરી આજીવન કૉમેડિયન જ રહ્યો. દિલીપકુમાર સાથે એક જ ક્લાસમાં ભણતો હોવાથી બન્ને વચ્ચે કાયમી દોસ્તી રહી. સપ્રૂને જોઈને જીવ બળે કે, આટલો ઊંચો, હેન્ડસમ ગુલાબી, કાશ્મિરી ચેહરો, ભારેખમ અવાજ અને આંખો આંજી દેતી પર્સનાલિટી છતાં એ હરદમ વિલન જ રહ્યો છે. અને એ ય 'બી' કે 'સી' ગ્રેડનો ! એમ કહેવાય કે, ફિલ્મ 'મેરા નામ જોકર'માં ટીચરજીનો જે કિરદાર સીમીએ ભજવ્યો હતો, તે રાજ કપૂરની પર્સનલ લાઇફમાં સપ્રૂની વાઇફ હેમાવતી હતી, જેને આટલી નાની ઉંમરે ય રાજ દિલ દઈ બેઠો હતો. હેમાવતી ય સ્ટેજ આર્ટિસ્ટ હતી અને ગોરધન સપ્રૂની જેમ 'ઇપ્ટા' સાથે જોડાયેલો હતી. તો આખી ફિલ્મમાં મોટામાં મોટો સંતોષ બે છોકરીઓને જોઈને મળે છે.

શ્યામા (ખુર્શિદ અખ્તર) અને બીજી કુમકુમ (ઝેબુન્નિસા). આ બંને રૂપની મહારાણીઓ હતી. એમની સુંદરતા બધી રીતે સૅક્સી ગણાય એ બ્રાન્ડની હતી. કુમકુમ થોડા પણ જાણિતા માણસોના લફરામાં પડીને કારકિર્દી ગુમાવી બેઠી અને શ્યામા જે મળે તેની સાથેના લફરામાં હીરોઇનપદ ગુમાવી બેઠી. બન્ને ડોસીઓ તેમજ શરીરે ભારેખમ થઈને આજે ય હયાત છે, એમાં કુમકુમનો દીકરો ફિલ્મ નિર્માણ સાથે સંકળાયેલો છે જ્યારે પારસી કેમેરામેન ફલી મિસ્ત્રીને પરણેલી અને એમના સંતાનોની માતા બનેલી શ્યામાને મમ્મીના શોખબોખ જાણીને દીકરાઓએ પડતી મૂકી દીધી હતી. ફિલ્મમાં સરપ્રાઇઝ- પૅકેટ તરીકે બી. સરોજાદેવી પણ માતા પાર્વતિના નાનકડા રોલમાં છે. બીજી એક હીરોઇન રાજા સુલોચના ય નગણ્ય કિરદારમાં છે.

એ જમાનામાં બાળ કલાકાર અને એ ય છોકરાના રોલમાં આવતી બે બહેનો ડેઝી અને હની ઇરાનીનો જમાનો ય ભરચક હતો. લગભગ દર ત્રીજી ફિલ્મે આ બન્ને અથવા બેમાંથી એક બહેન તો હિંદી ફિલ્મમાં હોય જ. અહીં ડેઝી ઇરાની છે, જે મોટી થઈને કેમેરામેન કે.કે. શુક્લાને પરણી હતી, પણ પછી તો શરીરે કંઈ વધારે પડતી મોટી થઈ ગઈ. નાની બહેન હની ઇરાની ગીતકાર જાવેદ અખ્તરને પરણીને ફરહાન અખ્તર અને એની બહેન ઝોયાની મા બની હતી. ત્રીજી બહેન મેનકા ઇરાનીને તમે આમ કે તેમ ન ઓળખો પણ સલમાન ખાનના પિતા સલીમ ખાન જે ફિલ્મમાં હીરો હતો, તે ફિલ્મ 'બચપન'માં મુહમ્મદ રફીનું ગીત 'મુઝે તુમસે મુહબ્બત હૈ, મગર મૈં કહે નહિ સકતા...' અને સુમન- રફીનું 'તેરે હમ ઓ સનમ, તું કહાં, મૈં કહાં, સુરજ તુ ઝર્રા મેં...' પણ આ ફિલ્મનું. એ મેનકા આ ફિલ્મની હિરોઇન બન્યા પછી ખોવાઈ ગઈ. ત્રણે બહેનો પારસી હોવાને કારણે ફરહાન કે ઝોયા અખ્તર ચોખ્ખું ગુજરાતી બોલી શકે છે.

ફિલ્મની વાર્તા મુજબ, મનુષ્ય લોકમાં રાજકુમાર (અક્કીનેની)ને પરણવાને કારણે ગંધર્વકન્યા (અંજલીદેવી)ને શ્રાપ મળે છે અને સ્વર્ગમાંથી હાંકી કાઢવામાં આવે છે. બીજી બાજુ, રાજકુમાર જયંત ઉપર પણ ખૂનનો આરોપ હોવાથી એને કાઢી મૂકાય, એ પહેલાં એ ભાગી જાય છે. કન્યાને ભગવાન ઇંદ્ર કોપાયમાન થતા શ્રાપ આપે છે કે, તારો પ્રેમી તને ભૂલી જશે. બીજી બાજુ, રાજકુમારે એક તપસ્વીને શ્રાપમુક્ત કરાવતા તપસ્વી એને જાદુઈ કમંડળ, જાદુઈ શેતરંજી અને જાદુઈ દંડ ભેટ આપે છે, જે આગા, મુકરી અને રાધાકિશનની ટોળકી ચોરી લઈને જલસા કરે છે. એમાં ય ગંધર્વકન્યાને બીજો શ્રાપ પણ મળેલો હોવાથી જ્યારે એનો પ્રેમી એને અડશે તો પથ્થરનો થઈ જશે, એ પહેલાં બન્ને એકબીજાને જરા વધુ પડતા અડી ચૂક્યા હતા અને બન્નેને પુત્ર પ્રાપ્ત થાય છે.

અલબત્ત, પિતા તો એમની પત્નીને જ ભૂલી ગયા હોવાથી સતી દરબદરની ઠોકરો ખાતી ભટકતી રહે છે, પણ ફિલ્મ ૧૮- રીલમાં પૂરી કરવાની હોવાથી ભગવાન શંકર- પાર્વતિની હેલ્પ લેવાય છે, જે વરદાન આપે છે કે, એ બન્નેનો ૮- ૯ વર્ષનો પુત્ર સ્વર્ગમાં જઈને ઇન્દ્ર દરબારની આકાશગંગામાંથી સુવર્ણ-કમલ લઈ આવશે તો એના પિતાનો છૂટકારો થશે. છૂટકારો એટલા માટે કે, વાઇફને મળેલા શ્રાપ મુજબ ગોરધનનું આખું બૉડી પથ્થરનું થવા માંડે છે, પણ અડધું કામકાજ પત્યા સુધીમાં પુત્ર સુવર્ણ-કમલ ચોરી લાવે છે અને વાર્તા પૂરી થાય છે.

માત્ર પેલા બે મૂલ્ક મશહૂર ગીતો સાંભળવા માટે ૧૮ રીલ્સ અને ૨૦૯ મિનિટ લાંબી આ ફિલ્મ ન જોવાય, મારા વીરા !

2 comments:

MANHAR SHUKLA said...

દાદુ, મઝા આવી.હીરો એ. નાગેશ્વર રાવનો પુત્ર એ આજે નાગાર્જુન તરીકે ઓળખાય છે અને પિતાનો અભિનય અને સ્ટુડીઓ એમ બંન્ને વારસા જાળવે છે.આ લેખ પુસ્તકમાં સ્થાન પામે ત્યારે સમાવી શકાય તે હેતથી

Ashok Dave said...

THANKS, MANHARBHAI....I DIDN'T KNOW THIS INFORMATION. YES. I WOULD ADD IT IN THE NEW BOOK.
-Ashok Dave