રાજ કપૂર અને દિલીપ કુમાર એમના નાનપણથી પાકિસ્તાનના પેશાવર (પઠાણી ઉચ્ચાર, 'પિશાવર')માં સાથે ઉછર્યા-રમ્યા ને આજીવન એક બીજાના દોસ્તો રહ્યા. દિલીપના સાયરા સાથેના લગ્નમાં રાજ દિલીપનો અણવર બન્યો હતો. રાજ પહેલેથી તોફાની, હિમ્મતવાળો અને છોકરીઓનો શોખિન (જે દિલીપ પણ હતો, પણ બધું....શાંતમ, પાપમ...!) દિલીપે તેની આત્મકથા The Substance & the Shadowમાં યુવાનીના તોફાનો વિશે લખ્યું છે તે મુજબ, બન્ને મુંબઈની ખાલસા કૉલેજમાં મળ્યા અને, 'કૉલેજમાં રાજને છોકરીઓ સાથે ઘણી ફાવટ હતી. એનો બોલકો સ્વભાવ અને કુદરતી સુંદરતાને કારણે એ લોકપ્રિય પણ બહુ હતો. મારી ખાસીયત ઈંગ્લિશ અને ઉર્દુ ભાષામાં હતી. હું ખાસ કરીને છોકરીઓના મામલે ઘણો શરમાળ હતો. એક વખત રાજે મને થથરાવી નાંખ્યો. એણે કહ્યું, એના ક્લાસની એક ખૂબસુરત છોકરી મારી (દિલીપ) સાથે ઓળખાણ કરવા માંગે છે. એ દૂર ઊભી હતી. રાજ મારો ખભો પકડી પકડીને એની પાસે જવા જીદ કરવા લાગ્યો. તો ય દિલીપે ના પાડી કે, આટલી બધી પબ્લિકની વચ્ચે હું એની સાથે બોલી નહિ શકું. ''ઓકે. આપણે કૅન્ટીનમાં જઇએ. રાજે પેલીને ઇશારો કર્યો અને એ પણ કૅન્ટીનમાં આવી મારી ટૅબલ પર બેઠી. હું ઘણીવાર સુધી કાંઇ બોલી જ ન શક્યો. છેવટે મને મહાબોરિંગ ધારીને એ જતી રહી.'' એનાથી આગળ દિલીપ લખે છે, ''એક વાર રાજ મારા ઘેર આવ્યો અને મને પકડીને લઇ ગયો કોલાબા, તાજમહલ હોટલની સામે, જ્યાં ફૂટપાથ પર જઇને કહે, ''ચલો બસમાં જઇએ. અમે ગૅટવે ઑફ ઇન્ડિયા ઉતર્યા, તો રાજ કહે, ''આપણે ટાંગો (ઘોડાગાડી) કરી લઇએ. હજી ટાંગો ચાલુ થાય, એ પહેલા જ રાજ કપૂરે ફૂટપાથ પર ઊભેલી બે સુંદર પારસી છોકરીઓને પારસીઓ બોલે છે, એવી ગુજરાતીમાં બૂમ પાડીને હિંમ્મતપૂર્વક કહ્યું, ''ચલો, તુમને ક્યાં ઉટારી ડઉં....?'' રાજની ગુલાબી સ્કીન અને ચોખ્ખી પારસી ભાષાને કારણે એ બન્ને રાજને પારસી સમજી બેઠી. એ બન્નેએ રેડિયો ક્લબ સુધીની લિફ્ટ માંગી. બન્ને ટાંગામાં આવી ગઇ. એક મારી બાજુમાં બેઠી એટલે હું વચ્ચે ઘણી જગ્યા રાખીને શરમાઇને આઘો બેઠો. રાજને એવું કાંઇ નહોતું. એ ઘણો નજીક બેઠો અને થોડીવારમાં તો બન્ને વર્ષો જૂના દોસ્તો હોય, એમ વાતો કરવા માંડયા. દરમ્યાનમાં રાજનો હાથ પેલીના ખભે વીંટળાયેલો હતો અને પેલીને એનો વાંધો પણ નહતો....અફ કૉર્સ, રાજ ઇન્ડીસન્ટ કે માનમર્યાદા વગરનો નહતો. (સંદર્ભ : દિલીપની આત્મકથા પાના નં.૮૫)
આજની ફિલ્મ 'અંદાઝ' બની રહી હતી. ૧૯૪૯-માં મતલબ બન્ને પૂરજોશમાં જવાનીમાં હતા. દિલીપ ૨૭-નો અને રાજ ૨૫-નો. નરગીસ તો ૨૦-ની જ હતી. ગામ આખું જાણે છે કે, એ દિવસોમાં દિલીપકુમાર અને કામિની કૌશલ પૂરબહાર પ્રેમમાં હતા. છતાં નરગીસને રાજ તરફ ભાગતી જોઇને દિલીપનું મન નરગીસમાં ભરાયું હતું. '૫૦-ના દાયકાના હિંદી ફિલ્મોના આદરણીય પત્રકાર શ્રી ડી.પી. બૅરીએ ૧૯૫૬-ના જૂન મહિનામાં એક દિલખોલ પુસ્તક બહાર પાડયું. નૉર્મલી, ફિલ્મી પત્રકારો કોઈ હીરો-હીરોઇન વિશે લખતા હોય, ત્યારે એમાં ચમચાગીરીથી વિશેષ કાંઇ હોતું નથી. તમે એ લોકોની ઉજળી બાજુ લખો, તો નબળાઇઓ પણ લખો, એ મુજબ બૅરીએ લખેલો એક કિસ્સો દિલચસ્પ છે : ફિલ્મ 'અંદાઝ'ના સૅટ પર જ નરગીસે રાજ કપૂરને પહેલી વાર જોયો. એ પછી એણે કોક સહેલીને કીધું હતું, ''રાજને પહેલી વાર મળી ત્યારે, હું કોઇ વીજળીના તારને અડી ગઇ હોઉં, એવું મેહસૂસ કરવા માંડી.'' પહેલી નજરના એ પ્રેમ પછી નરગીસ રાજમાં એટલી હદે સમાઇ ગઇ કે, કોઇક દોસ્તે એનું ધ્યાન રાજના પરિણિત હોવા ઉપર દોર્યું, ત્યારે નરગીસે બિનધાસ્ત કહી દીધું, ''જેને હું ઓળખતી હોઉં, એને પરણવા કરતા રાજની રખાત બનવાનું મને મંજૂર છે.''
બીજી બાજુ, દિલીપ કોઇ હિસાબે નરગીસને મેળવવા માંગતો હતો ને નરગીસ વધુ તો દૂર એટલે ભાગતી હતી કે, એને ચોક્કસ ડાઉટ હતો કે, દિલીપ હિંદુ-મુસલમાનનો કૌમી મુદ્દો ઉઠાવીને રાજને નરગીસથી અલગ કરવા માંગતો હતો. (આ કામ દિલીપે મેહબૂબ અને કે.આસીફ સાથે મળીને દેવ આનંદને પણ સુરૈયાથી અલગ કરવા માંગતો હતો, એવું સુરૈયાએ રેડિયો સીલોનના જાણિતા ઍનાઉન્સર ગોપાલ શર્મા સાથેના ઇન્ટરવ્યૂમાં ખુલ્લેઆમ કીધું છે.) નરગીસ પણ મુંબઇના મરિન ડ્રાઇવ પર સુરૈયાની બાજુના બિલ્ડિંગમાં રહેતી હતી, જ્યાં દિલીપના આંગડીયા તરીકે કે.આસીફ રોજ ઘેર આવતો ને નરગીસને દિલીપ માટે સમજાવતો. એક વખત નરગીસે આસીફને મોંઢામોંઢ કહી દીધું, “How can I marry that monkey face?..... besides has he called off his grand passion for Kamini?” (આ ઇંગ્લિશ પુસ્તકનું નામ Loves of Filmstars પાના નંબર ૮૪)
એ વાત જુદી છે કે, દિલીપ કુમારે પોતાની ગ્રેસ ગુમાવી નથી. આ જ વાત થોડા જુદા સંદર્ભમાં દિલીપે આત્મકથામાં લખ્યા મુજબ, નરગીસ તેની માતા જદ્દનબાઈ સાથે અનેકવાર અમારા ઘરે આવતી. પણ આગાજી (દિલીપ પોતાના પિતાજી માટે આ ઉદ્બોધન કરતો. આગાજીએ કદી યુસુફ (દિલીપ)ની કોઇ ફિલ્મ જોઇ નહોતી, પણ ફિલ્મ 'મેલા' જોઇને આવ્યા પછી આગાજીએ એમના સગા ભાઈ અને ખાસ દોસ્ત ચાચા ઉંમરને કીધું, ''આ છોકરી તો આપણા ઘરે આવે છે. (ફિલ્મમાં દિલીપ નરગીસને પરણી શકતો નથી.) યુસુફ હા પાડે તો એની માં (જદ્દનબાઈ) સાથે દિલીપનું માગું મોકલીએ....!'' દિલીપને ખબર પડી ત્યારે એ હસી હસીને બેવડ વળી ગયો. પિતાજી તો ફિલ્મની વાર્તાને જ સાચી માની બેઠા હતા. સંગીતકાર નૌશાદ અને ચાચા ઉમર સાથે આગાજી પહેલી વાર કોઇ થીયેટરમાં આ ફિલ્મ જોવા ગયા હતા. દિલીપે આખી આત્મકથામાં નરગીસને પોતાની અંતરંગ દોસ્ત જ ગણાવી છે અને સન્માન આપ્યું છે. દિલીપ કેટલો હૅન્ડસમ અને પર્સનાલિટીમાં કેવો છવાઇ જાય એવો હીરો હતો ! એ ગુજરાતી સહિત કેટલી બધી ભાષાઓ જાણે છે ! ફૂટબૉલ અને બૅડમિન્ટનનો એ માસ્ટર હતો. ફિલ્મ 'અંદાઝ'માં એ નરગીસ અને કક્કુ સાથે બૅડમિન્ટન રમતો બતાવે છે, એમાં દેખાઇ આવે છે કે, એ પૂરો જાણકાર હતો. ફિલ્મ 'પૈગામ'માં એ બાંસુરી વગાડે છે, એ ક્લિપ મેં બાંસુરીના જાણકાર દોસ્તને બતાવી, તો એ ય ચોંકી ગયો કે, વાંસળીના અઘરા સુર એણે પરફૅક્ટ વગાડયા છે. પણ એની પત્ની સાયરા બાનુએ કોઇ જુદી જ સનસનાતી કહી કે, ''તમે સા'બને ફિલ્મ 'કારવાં'નો હેલનનો ડાન્સ ('પિયા તુ અબ તો આજા...) કરતા જુઓ, એમાં પંચમના શ્વાસના ઝટકા સાથે સા'બ પરફૅક્ટ ડાન્સ કરે છે. સા'બ આ ડાન્સ ટુવાલ પહેરીને કરતા હતા, એમાં હેલનની જેમ સૅક્સી પગ બતાવવા ટૂવાલમાંથી એક પગ એવો જ હચમચાવતો કાઢે. તો બીજી બાજુ, વ્હી.શાંતારામજીની ફિલ્મ 'ઝનક ઝનક પાયલ બાજે'નો ગોપીકૃષ્ણનો કઠિન ડાન્સ પૂરી કલાથી કરી બતાવ્યો, એ તો ઠીક, પણ એ નૃત્યમાં તબલાંના બોલ પણ ગાઇ બતાવ્યા. સ્વયં ગોપીકૃષ્ણ સિતા રાદેવી સાથે અમારા ઘરે આવ્યા ત્યારે, એમની હાજરીમાં દિલીપ સા'બે આ નૃત્ય એટલી તો ખૂબીથી કરી બતાવ્યું કે, (કોઇને એ ફિલ્મ યાદ હોય તો) ઘુમરી ખાતા ખાતા ગોપીકૃષ્ણ પોતાના વાંકડીયા વાળના અનેક ઝટકા મારે છે, એવા વાળના ઝાટકા સા'બે પણ માર્યા, ત્યારે અમે હસી હસીને બેવડ વળી ગયા હતા.''
ફિલ્મ 'અંદાઝ' દિલીપ-નરગીસ અને રાજ કપૂર ઉપરાંત હીરોઇન નિમ્મીને ય ફળી, ભલે એ આ ફિલ્મમાં નહોતી, પણ આ ફિલ્મના સંવાદ અને પટકથા લેખક અલી રઝા સાથે એનું નવું નવું પ્રકરણ શરૂ થયું હતું, એ દરમ્યાન આ ફિલ્મનું શૂટિંગ જોવા એ આવી અને રાજ કપૂરને જોતા વ્હેંત ગમી ગઇ, પ્રેમિકા તરીકે નહિ....એક ઍક્ટ્રેસ તરીકે અને તરત જ એની બની રહેલી ફિલ્મ 'બરસાત'માં એની સાઇડ-હીરોઇન તરીકે લઇ લીધી.
તમારામાંથી મારી ઉંમરનાઓને તો ખબર હશે કે, એ જમાનામાં થીયેટરોમાં રોજના ચાર શો ઉપરાંત મૉર્નિંગ, મૅટિની અને લૅડીઝ-શો પણ થતા અને એની ટિકીટો ઓછી હતી. આવી રીપિટ ફિલ્મો બહુધા ગાંધી રોડ પરના 'સિનેમા' ડી ફ્રાન્સમાં આવતી. જમાનો બ્રિટિશરોનો હજી પૂરો આથમ્યો નહતો, આઝાદી મળી જવા છતાં ય, એટલે વૃદ્ધ અને નિવૃત્ત અમલદારો યાદ હોય તો પેલો ખાખી ટોપો પહેરતા (જેને 'પિથ હૅટ' કહેવાય). વચ્ચે ડાર્ક બ્રાઉન પટ્ટો લાગતો. એ ખાખી ટોપો આ ફિલ્મમાં પહેરાતો જોવા મળે છે. આવા સાહેબો પાછા પોતાને 'સર' કહેવડાવવાનો આગ્રહ રાખતા. આજના ટયુશનીયા માસ્તરોને હજી 'સર' કોને કહેવાય, એની ખબર નથી, એટલે 'પટેલ સર, દવે સર ને જાતજાતના સરો પોતાના વિદ્યાર્થીઓ પાસે કહેવડાવે છે. કમ-સે-કમ એક વખત 'સર' એ હોદ્દો નથી, ઈલ્કાબ છે, એટલી ખબર પડી જાય તો આજથી જ પોતાને 'સર' કહેવડાવવાનું બંધ કરી શકાય.' ફિલ્મ 'અંદાઝ'ના જમાનામાં સ્ત્રીઓની હૅર-સ્ટાઇલ સાચા અર્થમાં આજે ચીતરી ચઢે એવી હતી. વચ્ચેથી પાડેલી પાંથી પાછળ ઠેઠ બોચી સુધી જાય, એના બે ચોટલા વાળીને એના છેડા ય ઉપર મૂળમાં બાંધી દેવાના અને એમાં વેણી કે ફૂલ ભરાવાતા, અથવા લાંબો ચોટલો એક આગળ અને એક પાછળ....એમાં તો, ''બહુ ફેશન મારી...'' એવું કહેવાતું. નવાઇ નહિ, પણ મશ્કરી લાગે કે, એ જમાનાના લોકો કેટલી હદે બ્રિટિશ સામ્રાજ્યથી અંજાયેલા હશે કે, પોતાને શિક્ષિત અથવા 'સા'બલોગ' કહેવડાવવા આપણા દેસીઓ સુતરાઉ શૂટ પહેરીને ફરતા. આ ફિલ્મમાં લેવા દેવા વગરના ''તમામ'' પુરૂષ પાત્રો ફક્ત શૂટ પહેરીને જ ફરે છે. ફિલ્મ 'અંદાઝ' બની છે '૪૯માં અને ભારતના ભાગલા પડયા ૧૯૪૭-માં, છતાં આ ફિલ્મના એક દ્રષ્યમાં એક નકશામાં ભાગલા પહેલાનું ભારત દર્શાવાયું છે...અર્થાત્, પાકિસ્તાનને ભારતનો એક ભાગ બતાવાયો છે. લતાના તો સારા એવા ગીતો છે 'અંદાઝ'માં, પણ 'ડર ના મુહબ્બત કર લે, ડર ના મુહબ્બત કર લે...' ગીતની મઝા એ વાતમાં છે કે, આજે ય મોટા ભાગના લેખકો 'ડરના મુહબ્બત કર લે' લખે છે અને સમજે પણ છે. અહીં 'ડર ના' એટલે 'ડરીશ નહિ'નો ખ્યાલ અભિપ્રેત છે....ને આ લોકો સમજ્યા છે એ જુઓ, ''મુહબ્બત કરતા પહેલા ડરજે.'' પણ લતા અને શમશાદ બેગમને સાથે લાવવામાં નૌશાદ જેવું કામ ભાગ્યે જ અન્ય કોઇ સંગીતકારે કર્યું છે. લતા મંગેશકર ભલે વર્લ્ડ-નંબર વન હોય અને રહેવાની, પણ એક વાત સ્વીકારવી જ પડે કે, જ્યારે એ શમશાદબાઈ સાથે ગાવા ઉતરી છે, ત્યારે કંઠ શમશાદનો જ પ્રભુત્વ ઊભું કરે છે. યાદ કરો, 'બચપન કે દિન ભૂલા ન દેના....,' 'તેરી મેહફીલ મેં કિસ્મત આઝમાકર હમ ભી દેખેંગે...'ને એવા તો તમને યાદ આવે એ બીજા ય ખરા !
ફિલ્મના ટાઇટલ્સમાં આશ્ચર્યજનક રીતે ફિલ્મના કૉમેડીયન વી.એચ. દેસાઈ (વલસાડના ગુજરાતી હતા.) અને ડાન્સર કક્કુનું નામ રાજ-નરગીસની ય પહેલા મૂકાયું છે. વી.એચ.દેસાઈ બૉમ્બે ટૉકીઝની અશોક કુમારવાળી ફિલ્મ 'કિસ્મત'થી ધ્યાનમાં આવ્યો. દેસાઈ મશહૂર વિવાદાસ્પદ પાકિસ્તાની લેખક સઆદત હસન મન્ટો ('ખોલ દે')નો જીગરી દોસ્ત હતો. અશોક કુમાર સાથેની એમની ત્રિપુટી જગમશહૂર હતી. આમ તો એની પહેલી ફિલ્મ '૩૯માં બનેલી હંસા વાડકરની ફિલ્મ 'નવજીવન' હતી, જે શરદબાબુના ઉપન્યાસ ઉપર આધારિત હતી. એવી જ રીતે, 'હિંદી ફિલ્મોમાં કેબરે-ડાન્સીઝ લાવનાર 'રબ્બર-ગર્લ' તરીકે ઓળખાતી ડાન્સર કક્કુએ હિંદી ફિલ્મોમાં હૅલન આપી છે. 'કક્કુ મોરે' એનું અસલી નામ. કક્કુના કહેવાથી જ પ્રાણને દેવ આનંદની ફિલ્મ 'ઝીદ્દી'માં કામ મલ્યું અને એના કહેવાથી જ ૧૩-વર્ષની હેલનને તેની પહેલી ફિલ્મ 'શબિસ્તાન'માં કોરસ ડાન્સરનો રોલ મળ્યો. આપણે તો કોઇએ જોઇ નહોતી, પણ ફિલ્મ 'આવારા'ના કોરસ ડાન્સમાં પણ હૅલન હતી.
'૪૦-થી '૫૦ના દાયકાઓની ઑલમોસ્ટ તમામ ફિલ્મોમાં ચમકેલી કક્કુએ ગજબના પૈસા બનાવ્યા. એના વિશાળ બંગલાની ગોળે બાજુ પોતાના સ્ટાયલિશ ચપ્પલોના કબાટો મૂકાવ્યા હતા. ગણવા તો કોઇ ના ગયું હોય પણ કહે છે કે, સમૃદ્ધિમાં કક્કુ પાસે એ જમાનામાં મિનિમમ હજાર જોડી ચપ્પલોની હતી. પણ દિવસો ખલાસ થયા, એમાં છેલ્લી ફિલ્મ સુનિલ દત્તની 'મુઝે જીને દો' કર્યા પછી એ ગુમનામીમાં ધકેલાઇ ગઇ. પીવાની દવા તો જાવા દિયો, પણ પીવાનું પાણી નહિ, એવી દારૂણ ગરીબીમાં કક્કુ મુંબઇની કોઇ ફૂટપાથ પર મરેલી મળી આવી હતી. કક્કુ મુંબઇમાં હાલમાં જે ખાર જીમખાના છે, એની સામે 'કેરાવાલા હાઉસ' નામનું ધનાઢ્ય બિલ્ડિંગ હતું, જેના ટોપ ફલૉર પર પ્રોડયુસર-ડાયરેક્ટર હરબન્સ રહેતો, જેણે ફિલ્મ 'બેતાબ' ('૫૩) અને 'લકીરેં'('૫૪) બનાવી હતી. વચ્ચેના માળે કૉમેડિયન રણધીર રહેતો ને ગ્રાઉન્ડ-ફલૉર પર કૅથલિક ધર્મ પાળતું કક્કુનું ફૅમિલી રહેતું. કક્કુ શ્વાસને બદલે '૫૫૫' નામની સિગારેટ સતત પીધે રાખતી અને એના મોંઢામાંથી કાયમ સિગારેટની તીવ્ર વાસ મારતી. કક્કુનું આખું ફૅમિલી ફક્ત ઇંગ્લિશ બોલતું.
ફિલ્મ : 'અંદાઝ' કોઇ કાળે ય ક્લાસિક ફિલ્મ નહોતી, છતાં ય ત્રણે ગ્રેટ કલાકારોની ઉપસ્થિતિ જ કાફી છે આ ફિલ્મ જોવા માટે..
Go to Part 1
Go to Part 1
No comments:
Post a Comment