'પ્યાર કિયે જા'' (૬૪)

ફિલ્મ : 'પ્યાર કિયે જા'' (૬૪)

નિર્માતા-દિગ્દર્શક : શ્રીધર

સંગીત : લક્ષ્મીકાંત- પ્યારેલાલ

ગીતો-સંવાદ : રાજેન્દ્ર કૃષ્ણ

રનિંગ ટાઈમ : ૧૬-રીલ્સ - ૨ કલાક ૪૬ મિનિટસ

થીયેટર : લાઇટ હાઉસ (અમદાવાદ)

કલાકારો : શશી કપૂર, કિશોર કુમાર, મેહમુદ, રાજશ્રી (સાઉથ), કલ્પના મુમતાઝ, ઓમપ્રકાશ, શ્યામલાલ, ચમનપુરી, શિવરાજ, વીણાકુમારી, પુરાણિક અને બેદી.

ગીતો

૧. યે દિલ, હમને દિયા, ક્યું ? તુમને લે લિયા... - લતા-કિશોર

૨. કહેને કી નહિ બાત મગર અબ જોર સે કહેના હૈ... - મુહમ્મદ રફી

૩. ગોરે હાથોં પર ના ઝુલ્મ કરો, હાઝીર હૈ યે બંદા... - મુહમ્મદ રફી

૪. કિસને પુકારા મુઝે મૈં ગઇ, ખ્વાબોં મેં ખોઇ સી.... - લતા મંગેશકર

૫. ઓ મેરી મૈના, તુ માન લે મેરા કહેના..... - ઉષા મંગેશકર-મન્ના ડે

૬. દિન જવાની કે ચાર યાર પ્યાર કિયે જા.... - કિશોર કુમાર

૭. ફૂલ બન જાઉંગા, શર્ત યે હૈં મગર, અપની.... - લતા-મહેન્દ્ર કપૂર

૮. સુન લે પ્યાર કી દુશ્મન દુનિયા દિલવાલોં.... - આશા-લતા-કિશોર-મન્નાડે

બિલકુલ આઉટરાઇટ કૉમેડી ફિલ્મ હતી આ, 'પ્યાર કિયે જા.' અસલી કૉમેડી આને કહેવાય. ક્યાંય વલ્ગેરિટી નહિ, દ્રષ્ય જોતા કે સંવાદ સાંભળતા... માત્ર સ્માઇલો જ નહિ, ખડખડાટ હસવું આવે રાખે, સ્થૂળ (Slapstick) કૉમેડી ય એટલી જ અને સૂક્ષ્મ (Subtle) પણ ભારોભાર. એમાં ય કૉમેડીની દુનિયાના બે દિગ્ગજો મેહમુદ અને કિશોર કુમાર સાથે હોય ને શશી કપૂર પણ લાઇફટાઇમમાં કદાચ પહેલી વાર કૉમેડીમાં આટલો ખીલ્યો હોય, એ ફિલ્મ 'પ્યાર કિયે જા' મેં નહિ નહિ તો ય આઠ-દસવાર જોઇ લીધી છે. હજી ય મારો ભરોસો નહિ...અગીયારમી વારે ય જોઉં !

જોવાની ખૂબી એ છે કે, આંખોમાંથી આંસુઓની ધારા વહેવડાવે, એવી અર્થસભર કરૂણ ફિલ્મ 'દિલ એક મંદિર' (રાજકુમાર-મીનાકુમારી અને રાજેન્દ્ર કુમાર) જેણે બનાવી હતી, તે દિગ્દર્શક સી.વી.શ્રીધરે જ આવી આઉટરાઇટ કૉમેડી ફિલ્મ પણ બનાવી અને બન્ને ફિલ્મોમાં વિષયની વફાદારી પરફૅક્ટ ! પેલામાં કોઇ કૉમેડી નહિ ને આમાં નામનું ય રોવા-ધોવાનું નહિ...બસ, હસે જાઓ !

જોવાની ખૂબી નંબર બે એ કે મૂળ 'કાધાલિકા નેરામિલ્લઇ' નામે આ ફિલ્મ અગાઉ તમિલમાં બની ચૂકી હતી, એ પછી તેલગુમાં 'પ્રેમિન્ચી ચુદુ' નામથી આ જ ફિલ્મ બની હતી. આ ત્રણે ફિલ્મોની હીરોઇન સાઉથનો સૅક્સબૉમ્બ રાજશ્રી જ રહી. આપણી 'ગીત ગાયા પથ્થરોંને'વાળી રાજશ્રી જુદી. આ રાજશ્રી બિલકુલ વૈજ્યંતિમાલા જેવી લાગે છે. સાઉથમાં ય બહુ ફિલ્મોમાં એ આવી નહોતી. મેહમુદે તો અનગીનત ફિલ્મોમાં કામ કર્યું છે, પણ એની આઉટ રાઇટ કૉમેડી ફિલ્મોમાં મારી સમજ મુજબ તો ફિલ્મ 'પડોસન' કરતા ય અહીં એણે વધુ સૅન્સિબલ અને ખડખડાટ હસાવનારી કૉમેડી કરી છે. મિમિક્રીનો એ બેતાજ બાદશાહ હતો. કિશોર કુમાર હિંદી ફિલ્મોની જૂની સ્કૂલનો વિદ્યાર્થી એટલે '૪૦ અને ૫૦'ના દાયકાની ફિલ્મોમાં વણલખ્યો રિવાજ હતા કે, શિક્ષિત કે કરોડપતિ દેખાવા માટે શૂટ તો પહેરવો જ પડે, એટલે યાદ કરો, જ્યાં કિશોરને આવા રૉલ કરવાના આવ્યા છે, એ બધી ફિલ્મોમાં દરેક જૂના શૂટ એણે ધોઇ ધોઇને પહેરવા બહાર કાઢ્યા છે. અમેરિકા હોય કે ઇન્ડિયા, લોકો ઘરમાં ય શૂટ પહેરીને ફરતા હોય, એવું તો ક્યાંય ભાળ્યું નથી.

એની સામે સાલો ફ્લૅમબૉયન્ટ શશી કપૂર. એના જેટલો હૅન્ડસમ અને પરફૅક્ટ કપડાં પહેરનારો હજી સુધી તો આખી ફિલ્મનગરીમાં બીજો કોઇ આવ્યો નથી. હીરો હોવા છતાં અડધી બાંય (હાફ સ્લિવ્ઝ)ની જરસી પહેરવાની શરૂઆત શશીબાબાએ કરી. મનમોહક રંગોના સ્વૅટરો એના જેટલા તો દેવ આનંદો કે સુનિલ દત્તોને ય શોભ્યા નથી. (યાદ કરો, ફિલ્મ 'વક્ત'માં 'દિન હૈ બહાર કે તેરે મેરે ઇકરાર કે' ગીતમાં એનું મૅંગો કલરનું સ્વેટર ને નીચે ઑફ-વ્હાઇટ પૅન્ટ) મેહમુદે હજી પોતાની ફિલ્મ 'પડોસન'નું શૂટિંગ શરૂ કર્યું નહોતું, એટલે આખી ફિલ્મમાં ભલે આછા પણ પોતાના વાળ સાથે કામ કર્યું છે, એટલે વિગને કારણે 'પ્યાર કિયે જા' પછી આવેલી તમામ ફિલ્મોમાં લાગતો એટલો બેહૂદો અને કદરૂપો અહીં નથી લાગતો !

મેહમુદની ખેલદિલી આ ફિલ્મ પછી જોવા મળી. સહુને ખબર છે કે, રાત્રે એ પોતાના પિતા ઓમપ્રકાશને ભૂતની સ્ટોરી કહેવા બેસે છે, એ ટુકડો હિંદી ફિલ્મોની સર્વોત્તમ કૉમેડીનો નમૂનો છે અને ગામ આખાએ મેહમુદને અભિનંદનો આપ્યા, ઍવૉર્ડ્સ મળ્યા ત્યારે આ ખેલદિલ માણસે બહુ યથાર્થ કહી દીધું, ''મારી એ કૉમેડી સીક્વન્સનો અસલી રાજા તો ઓમપ્રકાશ છે. આ સીક્વન્સ અગાઉથી લખાયેલી કે રીહર્સ થયેલી નહોતી. મને જેમ જેમ સુઝતું ગયું, એમ એમ હું સ્ટોરી (ઑન-ધ-સ્પૉટ) બનાવતો ગયો ને એની સામે ઓમજીએ ડરવાના જે પરફૅક્ટ હાવભાવો આપ્યા છે, તે હું નથી માનતો કે ઓમજી સિવાય અન્ય કોઇ કલાકાર આપી શક્યો હોત !'' ધી ગ્રેટ દિગ્દર્શક બી.આર. ચોપરાએ એવા જ જૂની ફિલ્મોના ધી ગ્રેટ કૉમેડિયન રાધાકિશનની યાદમાં ખાસ કૉમેડિયનો માટે શરૂ કરેલો 'રાધાકિશન ઍવૉર્ડ' મેહમુદને આ ફિલ્મ તેમજ ફિલ્મફૅરના બેસ્ટ કૉમેડિયનનો મળ્યો હતો. ઓમપ્રકાશને કમનસીબે, આ ફિલ્મ માટે બેસ્ટ સપૉર્ટિંગ ઍક્ટરનું નોમિનેશન જ મળ્યું હતું.

એવી જ કારીગરી રાજીન્દર કિશને સંવાદોમાં બતાવી છે. એક વાત બોલાય, પછી સટ્ટ કરતો તમાચો પડે, એવા સામસામે બોલાયેલા કૉમેડી સંવાદો મેહમુદની કૉમેડી જેટલા જ રસમધૂર છે. ગુસ્સે થયેલા માલિક ઓમપ્રકાશને એનો ક્લાર્ક શશી કપૂર ધમકી આપે છે કે, ''મૈં તુમ્હેં ચૈન સે બૈઠને નહિ દૂંગા...'' જવાબમાં ઓમપ્રકાશ કહે છે, ''ના બૈઠને દેના...હમ ખડે રહેંગે!'' પાણીના નાળા પાસે ઊભેલી હીરોઇન રાજશ્રીના હાથમાંથી ટ્રાન્ઝિસ્ટર રેડિયો પાણીમાં પડી જતા, એ બૂમ પાડી ઉઠે છે, કે તરત પાછળથી આવેલો શશી કપૂર પૂછે છે, ''ક્યા હુઆ ?'' પેલી કહે છે, ''ટ્રાન્ઝિસ્ટર પાની મેં ગીર ગયા ?'' જવાબમાં શશી સામો સવાલ પૂછે છે, ''કિસ કી સિસ્ટર....???'' એવી જ રીતે, પિતા ઓમપ્રકાશ અને બન્ને બહેનો (કલ્પના અને રાજશ્રી)ને ફિલ્મની સ્ટોરી સંભળાવતા કાયમ વિરોધી ઓમપ્રકાશ મેહમુદને કહે છે, ''...ફિર તો તુમ્હારી ફિલ્મ ભી કૂત્તે હી દેખેંગે...!'' જવાબમાં અકળાયેલો મેહમુદ કહે છે, ''ડૅડી, આપકો તો મૈં ફ્રી-પાસ દેનેવાલા હૂં... આપ ક્યું નારાઝ હો રહે હૈં...!''

મનભાવન લોકેશન્સ માટે આમે ય સાઉથ પ્રખ્યાત છે. ત્યાંના બાહરી દ્રષ્યો કાશ્મિરથી કોઇ કમ નથી. એમાં ય, ફિલ્મની નિર્માત્રી સંસ્થા 'ચિત્રાલયે' સુંદર નદીકિનારે ખાસ આ ફિલ્મ માટે જે બંગલો બનાવ્યો છે, તે જોતા આંખ ઠરે છે. મોટા ભાગે બધું શૂટિંગ આઉટડૉર થયું હોવાથી કેમેરાએ રંગોનો ઉપાડ પેલું હિંદીમાં કહે છે ને, ''દિલ કો છુ લેને વાલા...'' કર્યો છે.

રાજ, શમ્મી કે શશી, કોઇપણ કપૂરીયાને ડાન્સ કરતા જોવા, એ લહાવો છે. ઇશ્વરે એ લોકોને શરીર રચના જ એવી અદ્ભૂત આપી હતી કે, ઊભા રહે તો ય ડાન્સ કરતા લાગે. જરા માનવામાં ન આવે એવી વાત તો છે, પણ અમદાવાદની સ્પૉર્ટ્સ ક્લબમાં ખુદ ઋષિ કપૂર સાથે મારે થયેલી વાતચીત મુજબ, ''અમારા એકે ય કપૂરને ડાન્સનો 'ડ' ય આવડતો નથી...બસ, કૅમેરા ક્લિક થાય ને મ્યુઝિક વાગે, એટલે કુદરતી જે અનુભૂતિ થાય, એ મુજબ ડોલવા માંડીએ...લોકો એને ડાન્સ કહેતા હોય તો ખબર નથી !''

વાત એકદમ પરફૅક્ટ સાચી છે. ફિલ્મ 'સંગમ'માં 'ઓ મેહબૂબા...' ગીત વખતે લાલ જૅકેટ પહેરેલો રાજ કપૂર ઇન્ટરલ્યૂડ મ્યુઝિક વખતે ઊભા ઊભા અમથો ચટપી વગાડતા ડોલે છે, એ એકલું દ્રશ્ય હું રીવાઇન્ડ કરી કરીને જોતો હોઉં છું. શમ્મી કપૂર તો ડાન્સની આખી ઇન્સ્ટિટયૂટ છે કે નહિ ? ફિલ્મ 'જંગલી'નું 'આઇઆઇ આ, કરૂં મૈં ક્યા સુકુસુકુ' હોય કે, 'ફિલ્મ કશ્મિર કી કલી'ના 'ઇશારોં ઇશારોં મેં દિલ લેનેવાલે...' ગીતમાં સિતારના ઇન્ટરલ્યૂડ મ્યુઝિક વખતે માથે ફેંટો બાંધેલો શમ્મી કેવા મનોહર સ્ટૅપ્સ લે છે ! બધા કપૂરીયાઓ મોરલાઓ છે, સાલા !

કિશોર કુમારના પિતાના રોલમાં મદન પુરી અને અમરીશ પુરીનો સૌથી મોટો ભાઇ ચમન પુરી છે. ત્રણે ભાઈઓનો બૅઝ વૉઇસ જ એમને ફિલ્મોમાં સફળતા અપાવી ગયો. કિશોરની માં બનતી ચરીત્ર અભિનેત્રી સાઉથની વીણાકુમારી છે. '૬૦ના દશકમાં હજી કલર ફિલ્મો પૂરી માત્રામાં આવતી નહોતી. નિર્માતાઓને મોંઘી પડતી હતી, પણ જે લોકોએ બનાવી, એ હજી બ્લૅક-ઍન્ડ-વ્હાઇટ ફિલ્મોની છાયામાંથી બહાર આવી શકતા નહોતા, એમાં સૌથી વધુ બેવકૂફી કલાકારોના મૅઇક-અપમાં દેખાઈ આવતી સ્વાભાવિક છે, કાળી-ધોળી ફિલ્મોમાં કલાકારોની ચામડી જરા વધુ શ્યામ લાગે, એ અસરમાંથી બહાર આવ્યા વગર રંગીન ફિલ્મોના દિગ્દર્શકો ય કલાકારોને રંગોના પિપડાંમાં બોળીને બહાર કાઢતા હોય, એવા લપેડાં કરાવતા એ એવું જુગુપ્સાપ્રેરક લાગે કે, રંગોના થપેડાં આંખોને વાગે, સંગીતમાં તો ભ'ઇ...લક્ષ્મીકાંત-પ્યારેલાલનો જમાનો શરૂ થઇ ચૂક્યો હતો. કેવી એક એક રચના ? શંકર-જયકિશનની જ પૅટર્ન અપનાવી હોવાનો એ બન્નેએ ખુલાસો કર્યો જ છે, પણ આ ફિલ્મના લતા મંગેશકરના એક સૅક્સી ગીત, ''કિસને પુકારા મુઝે મૈં, આ ગઇ...'' ટિપીકલ 'રાત અકેલી હૈ, બુઝ ગયે દિયે' (જ્વૅલ થીફ-આશા-એસ.ડી. બર્મન) બ્રાન્ડનું ગીત છે. લતા તો કદી સૅક્સી ગીતો ગાતી નહોતી, પણ એને ખબર નહિ હોય કે, ફિલ્મમાં આ ગીત કાળઝાળ ગરમી પેદા કરાવશે ! ફિલ્મના તમામે તમામ ગીતો કર્ણપ્રિય અને નવી છાંટના છે. શશી કપૂર ઉપર કે સાથે ફિલ્માયેલા ગીતોમાં મુહમ્મદ રફી શમ્મી માટે ગાતા હોય, એવા જામ્યા છે.

ઓમપ્રકાશે અંગત જીવનમાં બધું જુગારમાં ગૂમાવ્યું. છેલ્લે છેલ્લે તો કોક સ્ટુડિયોમાં પોતાની ઑફિસ ફક્ત જુગારી દોસ્તો સાથે લહેર કરવા માટે રાખી હતી, એમાં બર્બાદ થઇ ગયો. ઓમ છોકરીઓનો કદી શોખિન નહતો. (બીજા એક પણ કલાકાર માટે આવું નિવેદન ભારપૂર્વક આપી શકાય એમ નથી!) પોતાની સદીઓ જૂની પ્રેમિકા અનિતા ગૂહા (ખાસ કરીને ધાર્મિક ફિલ્મોમાં એ સીતા બનતી)ને છેલ્લે છેલ્લે તો શરીરે કોઢ નીકળ્યો હોવા છતાં ઓમે વફાદારી છોડી નહોતી તે ઉપરથી ચર્ચગૅટ ઉપર અનિતાને મોંઘોદાટ ફલૅટ લઇ આપ્યો હતો. મુમતાઝ '૬૦ના દાયકામાં સાઇડી તરીકે ખૂબ જામતી હતી, પણ સંજીવ કુમાર સાથેની ફિલ્મ 'ખીલૌના' પછી એ પૂરજોશ છવાઇ ગઇ અને એ ય હીરોઇન તરીકે. ફિલ્મની બીજી હીરોઇન કલ્પના નાની ઉંમરે ગૂજરી ગઇ, નહિ તો દેવ આનંદ અને શમ્મી કપૂરની એ હીરોઇન હતી.

શશી કપૂર પણ એના ભાઇ શમ્મી કપૂરની જેમ એક 'અન્ડરેટેડ' ઍક્ટર કહેવાયો...છેવટે એની પોતાની ફિલ્મ 'કલયૂગ'માં દર્શકો જ નહિ, વિવેચકોએ પણ એને એક ઉમદા ઍક્ટર તરીકે બિરદાવ્યો. આ પણ જરા વધારે પડતું હતું. શશી પહેલેથી જ ખૂબ સારો ઍક્ટર, પણ 'જબ જબ ફૂલ ખીલે' સુધી એની કોઇ ફિલ્મ ચાલી નહિ, એમાં નબળા ઍક્ટરમાં ખપાઇ ગયો. પણ ઍક્ટિંગના હર પ્રકારમાં કૉમેડી કરવી જબરો અઘરો ખેલ છે, એ એણે પોતાની ઑલમોસ્ટ તમામ ફિલ્મોમાં પુરવાર કરી આપ્યું. સીરિયસ કિરદારમાં તો એનો જોટો નહતો. અન્ય કલાકારોની માફક એની એક ખાસીયત હતી, પોતાની હરએક ફિલ્મમાં કમ-સે-કમ એક વાર સફેદ કપડાં પહેરવાની. મને યાદ નથી એકે ય ફિલ્મ જેમાં શશીબાબાએ ક્યાંક ને ક્યાંક સફેદ કપડાં ન પહેર્યા હોય ! એમાં એ વધુ સોહામણો લાગતો.

ફિલ્મનો પ્લોટ કંઇક આવો હતો :

ઓમપ્રકાશ વિધૂર છે અને શહેરમાં ભણતી બે દીકરીઓ કલ્પના અને રાજશ્રી તેમ જ ફિલ્મ બનાવવાની ધૂન પર સવાર થઇ ગયેલા પુત્ર મેહમુદ સાથે પૂના હાઇ-વે પર વિશાળ બંગલામાં રહે છે. કંજૂસ ઓમપ્રકાશને ત્યાં આસિસ્ટન્ટ મૅનેજર તરીકે કામ કરતા શશી કપૂરને રાજશ્રી સાથે પ્રેમ થઇ જાય છે અને કલ્પના પહેલેથી શશીના દોસ્ત કિશોર કુમાર સાથે પ્રેમમાં હોય છે. સાધારણ સ્થિતિવાળા શશી કપૂરને જમાઇ તરીકે ઓમ પસંદ નહિ કરે, એમ ધારીને શશી બનાવટી કરોડપતિ બને છે ને એના ધનિક બાપ તરીકે કિશોર કુમાર આ ઝૂંડની સાથે રહેવા આવી જાય છે. થોડીઘણી નાટકબાજીઓ પછી બધા ભેદ ખુલે છે અને ચારે (મેહમુદને ગણીએ તો) છએ પ્રેમીઓ એક થાય છે.

(સીડી સૌજન્ય : શ્રી ભરત દવે, સુરત)