Search This Blog

13/07/2015

બીસ સાલ બાદ

ફિલ્મ 'બીસ સાલ બાદ' ('૬૨)
નિર્માતા - હેમંતકુમાર
દિગ્દર્શક - બિરેન નાગ
સંગીતકાર - હેમંતકુમાર
ગીતકાર - શકીલ બદાયૂની
રનિંગ ટાઇમ -૧૫૮ મિનિટ્સ-૧૬ રીલ્સ
થિયેટર લક્ષ્મી (અમદાવાદ)
કલાકારો- વહીદા રહેમાન, બિશ્વજીત, મનમોહન કૃષ્ણ, મદનપુરી, સજ્જન, અસિત સેન, લતા સિન્હા, દેવકિશન, મીરા મુકર્જી, રાનો મુકર્જી.




સર ક્રિસ્ટોફર લિ કરે છે અને ડૉક્ટર વોટસનના રોલમાં આન્દ્રે મોડેલ છે.મહાન લેખક સર આર્થર કોનન ડોયલે 'શેરલોક હોમ્સ' જેવું અમર પાત્ર આપ્યું (એમાં એટલું ય સાચું કે શેરલોક હોમ્સને કારણે સર આર્થર વધુ પ્રસિદ્ધ થયા.) એ જ આર્થર કોનન ડૉયલની પ્રસિદ્ધ વાર્તા 'હાઉન્ડ ઓફ બાસ્કરવિલ' પરથી એ જ નામની ફિલ્મ દિગ્દર્શક ટેરેન્ટ ફિશરે બનાવી. જેમાં શેરલૉક હોમ્સનો રોલ પીટર કશિંગ કરે છે. સર હેન્રી બાસ્કરવિલનો કિરદાર 'હૉરર ઓફ ડ્રેક્યુલા'થી પ્રસિદ્ધ થયેલા ૬'-૫'' લાંબા.

મસાલો તૈયાર મળતો હતો, એટલે આપણા સંગીતકુમાર હેમંતકુમારે બીજો કોઈ ઉઠાવી જાય તે પહેલાં - આ ફિલ્મ 'બીસ સાલ બાદ' બનાવી નાંખવાનો ઝડપી નિર્ણય લઈ લીધો. મૂળ ફિલ્મ 'ગોથિક' જોન૨ની હતી. ગોથિક એટલે ૧૨થી ૧૬મી સદીના પશ્ચિમ યુરોપાના આર્કિેટેક્ચર સ્ટાઇલના મકાનોની આગળ- પાછળ વાર્તા ઘુમતી રહે. આર્કિટેક્ચરની આ ડિઝાઇન પછી તો 'રૅનેસાં' (renaissance) યુગમાં પણ સ્વીકારાઈ ગઈ. આપણે ખાસ કરીને ડ્રેક્યુલા જેવી યુરોપિયન હોરર ઇંગ્લિશ ફિલ્મો જોતાં, તે બધામાં આવા ગોથિક અને 'રેનેસાં' સ્ટાઇલના આર્કિટેક્ચરના મકાનોનો ઉપયોગ કરીને વધુ હૉરર ઊભો કરવામાં થતો.

આમે ય, આવી એટલે કે સસ્પેન્સ ફિલ્મો ઇન્ડિયામાં ય જવલ્લે જ ઉતરતી, છતાં ય હેમંતકુમારે તદ્દન નવાસવા દિગ્દર્શક બિરેન નાગને કામ સોંપ્યું... ને એમણે અદ્ભુત કામ કરી બતાવ્યું. સસ્પેન્સ ફિલ્મની તાકાત જ એના દિગ્દર્શનમાં હોય છે, એ પછી તનમન હલાવી દે એવું ખૌફનાક બ્રેકગ્રાઉન્ડ મ્યુઝિક અને છેલ્લે અનેક પડછાયા ઊભા કરતી બ્લેક એન્ડ વ્હાઇટ ફોટોગ્રાફી. કલાકારો સારા મળી ગયા તો ફિર ક્યા બ્બાત હૈ...!

અને આમાં એવું જ થયું. વહિદાની અભિનય ક્ષમતા માટે તો કોઈ સવાલ જ નહતો. એક વિશ્વજીતને ખૂણામાં ઘાલવો પડે એમ હતો, પણ અહીં એને રોલ જ એવો અપાયો, જેમાં એ જેવો છે એવો જ આ લોકોને જોઈતો હતો.

આ જ ટીમ સાથે બનેલી થ્રિલર ફિલ્મ 'કોહરા' તમને ગમી હોય તો આ વધુ ગમવાની, કારણ કે, મૂળ પ્રયોગ તો આ હતો ને આ સફળ થયો માટે 'કોહરા' બની... અને ૧૯૬૨-ના વર્ષમાં જેટલી ફિલ્મો રીલિઝ થઈ, એ બધામાં કમાણીનો આંકડો 'બીસ સાલ બાદ'નો તગડો હતો.

હેમંતકુમારે ફિલ્મોમાં ગીતો ગાવા અને બનાવવા ઉપરાંત ફિલ્મો બનાવવાનું મજૂરી કામ પણ શરુ કર્યું હતું અને એની શરૂઆત આ ફિલ્મ 'બીસ સાલ બાદ 'થી થઈ. એ એટલી તોતિંગ સફળ થઈ કે ૧૯૬૨માં ઉતરેલી અન્ય કોઈ ફિલ્મે ટિકિટબારીઓને આટલી હદે છલકાવી નહિ. એ પછી દર વર્ષે એમણે એક યાદગાર ફિલ્મ બનાવવા માંડી. આના પછીની 'કોહરા' સફળ થઈ, પછી 'ફરાર' (દિલે નાદાં કો સમ્હાલૂ તો ચલી જાઇયેગા), 'બીવી ઓર મકાન' છેલ્લે 'રાહગીર' અને સાવ છેલ્લું વહિદા- રાજેશ ખન્નાવાળું 'ખામોશી'. પૈસા માત્ર 'બીસ સાલ બાદે' જ કમાવી આપ્યા અને એ ય એ જ વર્ષે... વીસ વર્ષ પછી નહીં ! આપણી આજની ઉંમર અને એ જમાનાની યાદો પ્રમાણે '૬૨ની સાલવાળી આપણને યાદ રહી ગઈ હોય એવી ફિલમો આ બધી હતી, રાજ કપૂર- નંદા, પદ્મિનીની 'આશિક', કૃષ્ણ ટોકીઝમાં માલા સિન્હા- ધર્મેન્દ્રની 'અનપઢ', સામે લક્ષ્મીમાં મનોજ- આશા પારેખની 'અપના બના કે દેખો' (એના પછી આ 'બીસ સાલ બાદ આવ્યું') લાઇટ હાઉસમાં સાધના- દેવઆનંદની 'અસલી-નકલી' એના પછી શકીલા- અજીતનું 'ટાવર હાઉસ' (અય મેરે દિલે નાંદાં, તું ગમ સે ન ઘબરાના), અલંકારમાં દેવ આનંદ- વહિદાની 'બાત એક રાત કી', પ્રકાશ ટોકીઝમાં શમ્મી કપુર- શકીલાની 'ચાયના ટાઉન', રીગલમાં શમ્મી- માલાની 'દિલ તેરા દિવાના' ઉતર્યું કે તરત જ શમ્મી- બીના રોયનું 'વલ્લાહ ક્યા બાત હૈ' આવ્યું. રીલિફમાં 'એક મુસાફિર એક હસીના', નોવેલ્ટીમાં મનોજ- માલાનું 'હરિયાલી ઔર રાસ્તા', એલ.એન.માં આઇ.એસ. જોહર અન સઇદા ખાનનું 'મૈ શાદી કરને ચલા', પ્રકાશમાં શશી કપુર- નંદાનું 'મેંહન્દી લગી મેરે હાથ', રીલીફમાં શમ્મી કપુર- કલ્પનાનું 'પ્રોફેસર', રૂપમમાં અશોકકુમાર- વહીદાનું 'રાખી', રફી - સુમનનું મારું લાડકું ગીત, 'ચાંદ હૈ તારે ભી હૈ ઔર યે તન્નાહાઈ હૈ, તુમને ક્યા દિલ કે જલાને કી કસમ ખાઈ હૈ' નૌશાદ પણ નહિ નાશાદના સંગીતમાં ફિલ્મ 'રૂપલેખા'માં હતું (અશોક ટૉકીઝ). કૃષ્ણમાં મોડું મોડું ય ગુરૂદત્ત- વહીદા- મીના કુમારીનું 'સાહિબ, બીબી ઔર ગુલામ' આવ્યું ખરું.

આપણા સન્માન્નીય ગુજરાતી સંગીતકાર સ્વ. દિલીપ ધોળકીયાની હિંદી ફિલ્મ 'પ્રાયવેટ સેક્રેટરી', જેમાં લતાના ગીતો તો ચાર હતા પણ ઉપડયું એકલા મન્ના ડેનું જ, 'જારે બેઇમાન તુઝે જાન લિયા, જાન લિયા... જાજા...'

એક જ ફિલ્મમાં કોઈ બે-ચાર નહિ પૂરા ૯ સંગીતકારોએ સંગીત આપેલ ફિલ્મ 'પઠાણ' પણ આ જ વર્ષે નોવેલ્ટીમાં આવી હતી, જેમાં તલત મહેમૂદના બે ગીતો તમને યાદ છે, 'ચાંદ મેરા બાદલોં મેં ખો ગયા, મેરી દુનિયા મેં અંધેરા હો ગયા' તેમ જ 'આજા કે બુલાતે હૈ તુઝે અશ્ક હમારે...' (આમાં ગણવામાં ગોથું ખાઈ જવાય એવું છે. પહેલું ગીત બે સંગીતકારો ફકીર મુહમ્મદ અને લાલા અસર સત્તારે બનાવ્યું હતું, જ્યારે બીજું જીમ્મીએ ! બાકીના છ સંગીતકારો હતા શંભુ, દત્તરાજ, વૃજભૂષણ અને શ્યામબાબુ. ૯મો સંગીતકાર 'એસ્પી' હતો.

૯ સંગીતકારો વચ્ચે ગીતકારો પાંચ જ હતા. ઐશ કંવલ, ખાવર જમાં, બી. કે પુરી, નઝીમ જયપુરી અને અંજુમ જયપુરી. ચોંકી જવાય એવી હકીકત એ છે કે, આ ફિલ્મ મધુબાલાના પિતા અત્તાઉલ્લાહખાને નિર્માણ કરી હતી.. એ જાણવા છતાં કે, દિલીપકુમારની માફક પ્રેમનાથ સાથે પણ મારી દીકરી બાગોમાં રોજ બહાર ખીલવી આવે છે. અત્તાઉલ્લાહને ગમે તેમ કરીને દિલીપકુમારને મધુબાલા પાસેથી ખેંચી કાઢવો હતો, એના પ્લોટરૂપે આ ફિલ્મ બનાવી હોય.

મને યાદ છે. 'બીસ સાલ બાદ' જોઈને ભલભલા ડરી- ફફડી જતા હતા. મને તો ફફડવાની હોબી પહેલેથી, એટલે ખબર હતી કે, ફિલ્મ થ્રિલર છે, એટલે ફિલ્મ શરૂ થયા પહેલા જ ફફડવાનું શરૂ કરી દીધું હતું જેથી ખરૂ ફફડવાનું આવે, ત્યાં સુધીમાં આપણે ઘસઘસાટ ઊંઘતા હોઈએ ને આજુબાજુના 'રૂપીયાવાળીઓ'માં છાપ સારી પડે કે, અંધારામાં ઝાડીમાંથી અચાનક કાળો પંજો આવ્યો, તો ય આ મરદ સહેજ પણ ડર્યો નહી. જો કે, 'રૂપિયાવાળી'માં હંમેશા મારી સાથે બેઠેલા જેન્તી જોખમે ઘેર જતી વખતે ધ્યાન દોર્યું કે, 'તું સૂઈ ગયો ત્યારે અચાનક એક કાળા પંજાએ ચીસ પડાવી દીધી હતી...' ઐન મોકે પર, મને નહિ ઉઠાડવા બદલ મેં જેન્તીનો ખૂબ આભાર માનેલો.

ને એમાં ય ખાસ કરીને બ્લેક એન્ડ વ્હાઇટ ફિલ્મોમાં કેમેરાના એન્ગલ, સ્પેશ્યલ સાઉન્ડ ઇફેક્ટસ (જેમ કે, ડર લાગે એવો ભેદી દરવાજો કડકડકડ ખૂલવો, દાદરો ચઢતા પગલાના કચડ... કચડ... કચડ અવાજ સંભળાવવો, સર્પાકાર પહોળો અને પડી જવાની બીક લાગે એવો ડ્રોઇંગરૂમમાંથી મેઝેનિન- ફ્લોર પર દોરી જતો દાદરો, ક્યાંક અચાનક પિન-ડ્રોપ સાયલન્સ ને કાચી સેકંડમાં ડરી જવાય એવા એક સામટા ૫૦ પિયાનોના અવાજો સાથે એક બુઢ્ઢી નોકરાણીનો ભયાનક ચહેરો, ક્યાંક દેખાઈ જતી બિલ્લી, અંધારામાં પડતી બે નહિ પણ એક બારીનું ખૂલવું / બંધ થવું ને બહાર ઘુવડના અવાજ... આ બધો કાચો માલસામાન હિંદી હોય કે ઇંગ્લિશ હૉરર ફિલ્મમાં અવશ્ય આવતો.

યસ. એક વાત સમજી લેવા જેવી છે, હોરર અને સસ્પેન્સ કે થ્રિલર ફિલ્મો વચ્ચે આસમાન જમીનનો ફરક છે. આલ્ફ્રેડ હિચકોકે કદી હૉરર ફિલ્મો બનાવી નથી. બી જવાય એ એકમાત્ર કારણે એને હૉરર ફિલ્મ ન કહેવાય. ડ્રેક્યુલાની તમામ ફિલ્મો હોરર હતી.

નંદા- મનોજકુમારની 'ગુમનામ' સસ્પેન્સ ફિલ્મ હતી, તો આજકાલ મને ખૂ..બ્બ ગમી ગયેલી બન્ને ફિલ્મો 'બેબી' અને 'બદલાપુર' થ્રિલર છે. (આ બન્ને ફિલ્મોની ડીવીડી મંગાવી લેજો.

વિશ્વજીતની આ પહેલી હિન્દી ફિલ્મ હતી. પહેલી જ ફિલ્મમાં વહિદા રહેમાન જેવી નંબર વન હીરોઇન સાથે કામ કરવા મળ્યું એ આનંદ મોટો, પણ એને તો તરત બીજી ફિલ્મ 'કોહરા'માં પણ વહિદા મળી અને પહેલા ના પાડી હોત તો તેની સાથે પહેલી ફિલ્મ પણ વહિદા સાથેની ફિલ્મ 'સાહિબ, બીબી ઔર ગુલામ' હોત, ચોકલેટ ફેસ હોવાના કારણે તેમજ તેને રોલ પણ એવા જ મળતા હોવાથી આટલી બધી ફિલ્મોમાં કામ કરવા છતાં ય એ ક્યારેય મર્દ હીરોની છાપ પાડી શક્યો નહિ. દિગ્દર્શકો ય સમજીને એની પાસે ગુંડાઓ સાથે ફાઇટ ન કરાવતા... બહુ જરૂર પડે એમ હોય તો ફાઇટિંગનું કામ હીરોઇન કે એની માં કરતી. પણ વિશ્વજીત દેખાવડો ખૂબ હતો. અવાજ પણ મીઠો એટલે આમ કદી એની ગણત્રી સારા તો શું નબળા એક્ટર તરીકે ચર્ચામાં ય નથી આવતી, પણ સ્ક્રીન પર આવે ત્યારે જોવામાં એ ખૂબ ગુલાબડો લાગતો, એની ના નહિ. ઋષિકેશ મુખર્જીની તો સમજોને.. તમામ ફિલ્મોમાં હીરોના ઘરનો રસોઇયો બનતો બુઢ્ઢો નોકર દેવકિશન ફિલ્મ 'કોહરા'ની જેમ અહીં પણ છે. આ ફિલ્મના સંવાદો પણ એણે લખ્યા છે. બારે માસ રોતડા મનમોહન કૃષ્ણને ઇન્ડિયાના ફિલ્મ રસિકોએ આટલા દાયકાઓ સુધી સહન કેમ કર્યો હશે, એની જવાબદારી તો એના દિગ્દર્શકોને સોંપી શકાય.

રહસ્ય ફિલ્મોના શોખીનો માટે જલસો પડી જાય એવી ફિલ્મ છે, છતાં હિંદી ફિલ્મના દર્શકો હજી એ સમજી શક્યા નથી કે, એમણે હોરર ફિલ્મ બનાવી છે, થ્રિલર છે, સસ્પેન્સ છે કે સેન્સેશન મચાવતી (સનસનાટી) ફિલ્મ છે. આમ તો પ્રેક્ષકોને ઉલ્લુ જ બનાવ્યા હતા, છતાં હિંદીમાં રામસે બ્રધર્સે હોરર ફિલ્મો બનાવવાની શરુઆત ચોક્કસ કરી હતી. ક્યારેક ક્યાંક સફળ પણ થયા હતા, પણ એ ય માર્જીનલી.

'બીસ સાલ બાદ' એ દ્રષ્ટિએ જોવી ગમે એવી ફિલ્મ હતી.

No comments: